139
Pháp với một số người Việt phụ giúp gọi quan huyện.
Trong thực tế, cấp huyện không có; viên tham biện
chỉ huy trực tiếp tổng và làng. Về tư pháp, tham biện
được quyền xử tử người bạo động, phiến loạn. Trên
nguyên tắc, bản án phải được đô đốc kiêm Thống
đốc Nam Kỳ chuẩn y, nhưng trong thực tế, thường là
cấp trên duyệt ngay. Nhiều trường hợp xảy ra vượt
mức tưởng tượng. Ngày 17-5-1875, chủ tỉnh Mỹ Tho
xử tử một người rồi hôm sau mới báo cáo, người ấy
chỉ mang tội nhận bằng cấp do Thủ khoa Huân phát
cho, tờ bằng cất giấu trên ngọn cây; lúc bị bắt, người
ấy đã chống cự, xé rách áo của bọn hương chức hội
tề, thế thôi. Ngày 24-5-1875, xử ba can phạm về tội
trình diện quá trễ, hai ngày sau khi Thủ khoa Huân
bị xử tử. Ba người này cung khai không đầy đủ, xem
“diện mạo thì có thể là phần tử cứng đầu, bất hảo”,
bởi vậy bị tuyên án xử tử, nhưng đề nghị quan trên
(Thống đốc Nam Kỳ) giảm còn 10 năm giam cấm cố
ở Côn Đảo; Thống đốc Nam Kỳ không chịu giảm, ra
lịnh xử tử ngay. (!).
Thực dân duy trì những luật lệ phong kiến, thí dụ
hễ trong làng xảy ra trộm cướp thì hương chức bị phạt
tiền, theo nội dung những người đứng bộ chia nhau mà
đóng tùy theo họ đứng bộ ruộng đất nhiều hay ít. Trong
vụ khởi nghĩa Thủ khoa Huân, 47 làng ở Mỹ Tho dính
líu trực tiếp hoặc gián tiếp đã bị phạt 53.700 quan (Nghị
định 5-7-1875). Làng có thể bị giải tán, nhập qua làng
khác nếu dính líu vào vụ khởi nghĩa. Hình thức tra tấn
