143
Trọn năm 1862, tình hình khả quan hơn, là năm
trúng mùa. Ở Trung Quốc, tại Thượng Hải, xảy ra nạn
đói, cần mua gạo với giá cao và số lượng lớn: cảng Sài
Gòn đưa ra 42.470 ton-nô gạo.
Năm 1863, tính trọn năm, diện tích canh tác suy giảm
do ảnh hưởng chiến tranh, lại xảy ra mất mùa. Thực dân
bày kế xuất công quỹ cho nông dân ở Gò Công vay. Giá
gạo lên quá cao, dân đói kém đến mức bọn cầm quyền
ra lịnh ngưng xuất khẩu gạo vào những tháng cuối năm.
Mức xuất khẩu năm ấy là 16.853 ton-nô.
Năm 1864, mùa màng bình thường, xuất khẩu đến
72.000 ton-nô.
Năm 1865, hạn hán bất thường xảy ra, một phần
ba mùa màng của của ba tỉnh miền Đông hư hại nhưng
vẫn đưa được 30.000 ton-nô gạo qua Trung Quốc và
một phần nhỏ ra Trung Bộ nước ta. Đông Nam châu Á
mất mùa vì hạn.
Năm 1867 đánh dấu ba giai đoạn mới, Pháp thôn
tính ba tỉnh miền Tây, thêm khoảng 447.000 dân và
123.000 héc-ta ruộng, chưa kể nguồn lợi rừng tràm, cá
tôm, ruộng muối. Giới thương gia Pháp lại tính toán:
lúa tăng gấp đôi, tình hình yên ổn, gạo miền Hậu Giang
khá ngon, được ưa chuộng ở thị trường Á Đông: loại
gạo Vĩnh Long, gạo Ba Thắc (Sóc Trăng). Năm 1867,
ở Trung Kỳ và Trung Quốc mùa màng thuận lợi. Miền
Nam Trung Quốc đông dân, thường mất mùa nhưng
không thể tiêu thụ hàng năm từ 100.000 đến 150.000
ton-nô gạo dư của Nam Kỳ. Giới thương gia thử đi
