157
Hai người Pháp chuyên đầu cơ đất ruộng đã vận
động đào thật nhanh con kinh nói trên để thủ lợi, họ
là giới đủ thế lực tại Phòng canh nông Nam Kỳ. Yêu
sách đưa ra hợp lý nên khi vừa khởi công đào là một
trong hai người này (Guéry) được tên Doumer ký nghị
định cấp không tốn tiền (Concession gratuite) một lô
đất tốt với diện tích 2.500 héc-ta tại làng Nhơn Nghĩa.
Kinh Xà No đào bằng xáng, hơn 2 năm mới xong, bề
ngang trên mặt 60 mét, bề ngang đáy 40 mét, tổn phí
3.680.000 quan, ăn ngang qua vùng đất nay gọi là
Chương Thiện, đưa nước ngọt từ sông Hậu qua gần sát
vàm sông Cái Lớn phía Rạch Giá. Đây là công trình
chiến lược. Dân nghèo theo sát bên xáng, giành nhau
cắm ranh, hy vọng trở thành chủ đất, vội vã cất nhà,
phá rừng làm ruộng, hy vọng có danh nghĩa là người
khẩn ưu tiên. Trong khi ấy, một số người nhiều thế
lực ở các tỉnh hoặc Sài Gòn, hoặc từ bên Pháp, làm
bài toán trầm tĩnh hơn, ngồi nghiên cứu luật lệ, cố
vận động cho đơn khẩn đất của họ được chuẩn y, sức
chống đối của dân nghèo đang canh tác không đáng
kể. Và họ vui khi thấy dân nghèo chặt cây, phát cỏ,
đào mương nhỏ tháo phèn, làm không công cho họ
hưởng sau này.
Kinh xáng ở đất đồng vùng Cần Thơ phát triển diện
tích ruộng nương, nước ngọt mãn năm, đất không úng,
dễ chuyên chở, lúa bán giá cao. Nhà cất hàng dài hai
bên bờ: đất do xáng thổi lên trở thành đường lộ cao ráo,
như kiểu đất giồng nhân tạo, phía trước cất nhà, hai bên
và sau nhà có thể trồng dừa, trồng mía. Nhìn bản đồ, ta
