169
Nếu gặp phần đất tốt, được sự hỗ trợ của giới mua
bán người Hoa, rồi trúng mùa đôi ba năm liên tiếp thì
có thể tạo cơ sở vững chắc. Rồi phát triển nghề cho
vay. Tiền này cũng do người Hoa hoặc giới xã - tri
Ấn cung ứng trước, với lãi suất thấp, đem cho vay lại
với số lãi cao. Dư tiền lại mua thêm đất, lựa đất tốt đã
khai khẩn từ lâu, gọi là “đất thuộc”. Thủ đoạn tinh vi
nhất để mua được loại đất này là lựa trong giới trung
nông hoặc phú nông, chọn con nợ nào đang lúc kẹt,
đưa thêm chút tiền mặt rồi dụ dỗ hoặc cưỡng bức, ký
tờ bán đứt sở ruộng, cho họ ưu tiên làm tá điền trên
đất cũ, không đuổi ra khỏi đất.
Trong giới điền chủ lớn ở Hậu Giang, đáng chú ý tỉ
lệ khá cao người Hoa và người Minh Hương, họ cưới vợ
Việt hoặc Minh Hương, làm hương chức hội tề.
Trần Trinh Trạch - với lứa con nổi danh là “công
tử Bạc Liêu” - là người gốc Hoa, làm thư ký cho Pháp
(gọi là Thầy ký Tó), cũng như ở Rạch Giá có Chủ Chẹt
(Huỳnh Tấn Phước) đã đứng bộ 12.000 héc-ta đất, tuy
không nổi danh ăn chơi ngông nghênh. Lại còn khá đông
điền chủ lớn mang cái tên nghe hơi lạ tai: Dù Hột, Cai
tổng Phến, Hương cả Thém, Phó tổng Liễm, Hương cả
To, Chủ Tệt, Hương thân Cáo... dễ nhận ra người gốc
Hoa (Triều Châu), phiên âm lại trong hộ tịch.
Hai tiếng “đồn điền” trở thành cấm kỵ từ sau cuộc
khởi nghĩa dân đồn điền của Trương Định. Chỉ gọi là
“điền” với điền chủ mà thôi. Trong điền của người Việt
không có lệ cất nhà cho tá điền ở như trong điền của
