SƠNNAM
ĐẤT
GIA ĐỊNH
XƯA
Trừ một số ít điền chủ lớn có thế lực nhờ Pháp,
phần đông điền chủ ở Nam Bộ thường là đứng không
vững, họ bị bao vây bởi nợ nần của người Hoa. Gặp
năm trúng mùa, lúa có giá, đời sống họ khá sung túc,
tha hồ đá gà, đá cá lia thia, cờ bạc. Họ dư thời giờ, sẵn
tiền đi Sài Gòn - Chợ Lớn, qua các tỉnh lân cận mà
thăm bạn bè, bà con chơi. Họ được cơ hội đọc sách
báo, truyện Tàu. Nhiều người xuất thân là công chức,
làm quan, tích lũy tiền bạc tậu ruộng thành điền chủ,
họ quen với quan phủ, quan huyện (từ 1906, người Việt
được ủy quyền cai trị một quận). Hai quyển Nam Kỳ
phong tục nhơn vật diễn ca
và Điếu cố hạ kim chi tập
của Nguyễn Liên Phong in năm 1909 và 1925 đã mô
tả lại tình hình từng tỉnh, giới thiệu những nhân vật tai
to mặt lớn thời bấy giờ, phản ánh thái độ lạc quan của
bọn thực dân và sự phong lưu của điền chủ, công chức
sắm đất, sắm ruộng.
Cũng trong khoảng thời gian nói trên, thực dân Pháp
tạm sơ kết tình hình, in ra địa phương chí (monographie)
từng địa phương. Nam Kỳ tạm thời ổn định dưới sự cai
trị thực dân Pháp, với tầng lớp điền chủ mới, với hệ
thống công chức mới, đất ruộng mở rộng, giá lúa trên
thị trường quốc tế thuận lợi.
*
* *
Vài người Pháp như Yves Henry và Paul Bernard đã
lựa một số vùng điển hình ở miền Đông, Tiền Giang và
