199
làm ruộng, nói chung không thâu lợi. Đảo Phú Quốc,
đảo Hòn Tre (Kiên Giang) bị thực dân trưng khẩn phần
lớn để trồng dừa, tương đối có kết quả. Vùng Nhà Bàn
(Tịnh Biên, An Giang), trong phạm vi Bảy Núi, người
Pháp đến trồng cây ăn trái, cây công nghiệp, mỗi sáng
tập trung nhân công làm việc, đến trưa, đánh kiểng, ăn
cơm tập thể trong dãy trại (Nhà Bàn, theo nghĩa nhà ăn
cơm). Nhờ kiên nhẫn mà thâu lợi chút ít là sở trồng mía
của Công ty “Hy vọng mới” (Nouvelle Espérance) do
một luật sư người da màu lai Pháp quản lý: trồng hàng
trăm hec-ta mía (trên diện tích trưng khẩn 483 héc-ta)
gần chùa Giác Lâm, trên gò đất mà trước kia đồng bào
Sài Gòn xem như thắng cảnh. Vùng ngoại ô Gia Định,
người Pháp thử bày kế hoạch nuôi heo, cho ăn đầy đủ,
để phân heo thêm phẩm chất, dùng bón rau cải, cây trái
nhưng thất bại. Một số thích ra ngoại ô lập lò nấu rượu
nếp, với dụng cụ cải tiến, chắc lời hơn. Công ty nông
nghiệp và kỹ nghệ của Nam Kỳ, Campuchia và Trung
Kỳ (Société agricole et industrielle de la Cochinchine,
du Cambodge et de L’Annam) kinh doanh với quy mô
lớn trong phần đất của Paul Blanchy tại núi Châu Thới.
Đất núi dọn trồng cà phê, giống nhờ người Hoa ở Chợ
Lớn vận động với người Hoa khác ở Brasil mua dùm,
nhưng trong buổi lễ ra mắt, mới hay là những hột giống
ấy đã bị rang chín, trồng không bao giờ mọc.
*
* *
