311
vực riêng phía Tân Thuận hoặc Thị Nghè (Phú Mỹ) để
kêu gọi dân chúng gom về cho họ theo quy chế làng xã
tự trị như thời xưa. Ở nội thành, người Việt nào muốn
cư trú thì theo quy chế như người Pháp, không được lập
làng xã tự trị, họ là những cá nhân riêng biệt, phải ghi
tên vào sổ kiểm tra để theo dõi về mặt an ninh.
(1)
Đề phòng những cuộc tấn công có thể xảy ra, đồng
thời cũng là khoanh vùng để bán đất, Đô đốc Bô-na
(Bonard) quyết định gom Sài Gòn và Chợ Lớn làm một
đơn vị hành chính. Tên Cốp-phin (Coffyn) thảo ra bản
đồ chi tiết trong đó có việc đào con kênh vành đai (còn
gọi Bao Ngạn) làm ranh giới để Sài Gòn và Chợ Lớn
trở thành một vùng cù lao an toàn. Kênh này nối liền
gò Cây Mai (đã ăn thông theo đường thủy, tới rạch Lò
Gốm) lên Phú Thọ, băng qua cánh đồng Hòa Hưng rồi
đổ vào rạch Thị Nghè (ngay cầu Công Lý). Bờ kênh sẽ
là đường bộ cho quân sĩ tới lui canh tuần, trên kênh tàu
chiến cỡ nhỏ di chuyển. Kênh đào dở dang vì dân phu
tranh đấu, nghĩa quân tấn công, 27 tên cai thầu lại phá
phách nhau. Rốt cuộc, những khoảng đất dùng cất phố
thương mãi ở Sài Gòn có người giành mua, vùng làng
mạc giữa Sài Gòn và Chợ Lớn với vườn cau vườn trầu
1 Năm 1859, chỉ có 2.000 người trong vùng giặc kiểm soát. Đến khoảng
1862-1863, có từ 7 đến 8.000 người. Xem Lucien de Grammont, Onze
mois de sous préfecture en Basse Cochinchine.
J.Sory xuất bản 1863.
Đây là dân ở Sài Gòn, chưa kể Chợ Lớn. Cũng theo tác giả này, trước
khi Pháp đến, Sài Gòn có khoảng 100.000 người. Thống kê thời trước
căn cứ vào số dân ghi trong bộ lắm khi lại đếm luôn cả trai gái trên
15 tuổi.
