SƠNNAM
BẾN NGHÉ
XƯA
trên sông Sài Gòn bắn một phát để lấy giờ làm chuẩn.
Tháng 1 năm 1861, nhà bưu điện đầu tiên xây cất, lợp
ngói âm dương có rào bằng tre chẻ nhỏ cắm trên vách
đất hơi thấp. Cũng năm này, nhà in của nhà nước thành
hình; thợ sắp chữ, cai thợ, người sửa bài đều là công
chức từ Pháp qua. Năm 1864, thành lập dinh Thượng
thơ, nắm trọn quyền về nội an, xưng tiếng Việt “Lại
bộ thượng thơ”
, với con dấu chữ nho “Lại bộ quan
phòng”
(Direction de I’Intérieur) có quyền xử tử tội
nhân, sau khi được Đô đốc đồng ý. Lúc mới đến xứ ta
và trong khoảng thời gian khá dài, thực dân theo đường
lối tùy tiện: Vừa dùng luật lệ phong kiến thời Tự Đức,
vừa dùng luật lệ của Pháp bên chánh quốc miễn có lợi
cho sự đàn áp và bóc lột. Ai mưu toan khởi nghĩa thì
bị đóng gông, tra tấn công khai trước đám đông để làm
gương, thân nhân cũng bị bắt, gần như kiểu tru di tam
tộc (Tổng đốc Lộc làm theo đường lối này); hoặc áp
dụng chế độ làm xâu cưỡng bách thời xưa. Nhưng khi
cần thâu thuế, chúng lại theo quy định bên Pháp với trát
đòi, với tiền phạt. Về việc khẩn đất, chúng bày ra nào
bằng khoán, cách mua thuận mãi, đấu gia với điều kiện
sách
(cahier des charges) nhằm nâng cao mức thâu vét,
đồng thời dành ưu tiên cho bọn tay sai hiểu rành luật lệ
mới. Ngày 9-7-1864, tên quan án hạt Sài Gòn được lệnh
bắt giam tất cả những người Việt đang cư ngụ dọc theo
bờ rạch Thị Nghè và chung quanh thành Gia Định cũ,
kiểm soát bọn lính Ta-gan (Tagal, thổ dân Phi Luật Tân
bị Tây Ban Nha mua chuộc qua Sài Gòn làm lính đánh
