315
thuê) vì số người này thường lân la với người Việt. Ai
không có nơi cư ngụ rõ rệt thì đày ra Côn Đảo hoặc tận
Đại Hải (đảo Bòn-bon), nếu cư dân của làng lân cận đi
lang thang thì hương chức làng ấy phải chịu phạt tiền.
Năm 1866, dinh Thượng thơ cất xong cơ sở khá đồ
sộ (góc đường Lý Tự Trọng và Đồng Khởi.
(1)
) Cơ sở Hải
quân gọi nôm na Sở Ba Son thành lập từ 1863 gần vàm
rạch Thị Nghè, gần vùng đất xưởng đóng tàu thuyền thời
xưa của ta. Trước đó, chi nhánh Công ty vận tải của lãnh
thổ Hoàng Đế (Messageries Impériales) sau gọi nôm
na Sở Nhà Rồng toan lập xưởng sửa chữa tàu gần đấy,
nhưng lại thôi. Năm 1864, Sở Ba Son xây dựng xong
về cơ bản nào ụ tàu, xưởng làm nồi “sốt-de”, bộ phận
dây buồm, lại còn lò hầm gạch để tự túc xây cất. Năm
1865, Sở lo xây lắp những chiếc xáng đào kênh, bộ phận
rời đem từ Pháp qua. Rồi đem về một ụ tàu nổi, đặt làm
từ nước Anh. Năm 1884, đào thêm một ụ dài 150 mét.
Sở Công binh của quân đội xây cất bệnh viện Đồn Đất,
rất sớm. Con đường nay là Lý Tự Trọng hoàn toàn do
Sở nói trên giao cho người Việt lãnh thầu, lấp hầm hố
(một khoảng trên đường này là hào thành Phiên An), trải
đá, cán với “hủ lô” kéo bằng sức người, xong vào năm
1864. Sở Pháo binh (bốn bên nay là đường Đồn Đất,
1 Gọi dinh giám đốc Nội an, dinh Hiệp lý hoặc dinh Thượng thơ, tòa
nhà hãy còn hai chữ D.I trên cổng. Có câu hát: “Thượng thơ bán giấy,
Thủ Ngữ treo cờ...”
hoặc “Ngó ra ngoài biển mù mù, thấy tàu ông
Thượng chở tù về phía Tây”
. Đày về Tây, qua đảo Bòn-bon (Réunion,
trước lấy tên là Bourbon), qua Cayenne, hoặc cảng Toulon (Pháp).
