321
Pháp, Đức, Anh, Mỹ, công chức Pháp và bọn mại bản
từ Singapore mua đầu cơ.
Người Âu xây nhà, mỗi năm thêm nhiều. Năm
1862, xây 40 nhà, trong đó có 37 nhà cột cây, vách
ván, lợp ngói. Số còn lại là nhà cột gạch, xây tường.
Năm 1864, ta có những con số tương tự là 108 và 63.
Năm 1865 có 200 và 107. Năm 1866, là 427 và 226.
Hai ngôi nhà lầu đầu tiên là trụ sở của Công ty vận tải
Ây-mông và Hăn-ry (Eymond et Henry) bắt đầu xây
cất năm 1863,
(1)
và trụ sở chi nhánh Công ty vận tải
của lãnh thổ Hoàng Đế (Messageries Impériales) cất
sau vài tháng, hoàn tất năm 1864, gọi Sở Nhà Rồng
hoặc Sở Ông Năm; trên nóc gắn hai con rồng bằng
sành, người cai quản từng là trung tá (quan năm) trong
quân đội viễn chinh. Công ty lấy dấu hiệu “đầu ngựa
và mỏ neo”
vì từ bên Pháp đã lãnh thầu chuyên chở
đường bộ với xe có ngựa kéo, sau mở thêm ngành
đường biển.
Đường dây điện tín nối Vũng Tàu vào Sài Gòn năm
1864, nhằm báo tin tàu sắp vào bờ. Cột cờ Thủ Ngữ
dựng năm 1865 dùng treo cờ hiệu khi tàu vào cảng và
những quả bóng làm hiệu khi giông bão lớn.
(2)
1 Ở góc đường Nam Kỳ Khởi Nghĩa - Bến Chương Dương, khoảng ngôi
nhà cất sau này làm Phòng thương mãi rồi “Thượng viện” chế độ cũ.
Bấy giờ sau ngôi nhà một tầng của công ty có sẵn đám cau, dừa.
2 Cột cờ dựng trước Sở Thủ ngữ mới lập của Pháp, tức là Sở Thương
cảng Sài Gòn, dùng chữ thời xưa để dịch lại. Chưa gặp tư liệu nào
cho biết thời Tự Đức ở đây có đồn canh. Tự vị của Huỳnh Tịnh Của
ghi chú: thủ ngữ, chức quan giữ cửa biển, đồn thủ tại cửa biển.
