SƠNNAM
BẾN NGHÉ
XƯA
tương đối tốt thì người Pháp đến trồng tỉa, mua bán, cư
ngụ luôn không cần về xứ. Ở vùng nhiệt đới châu Phi
hoặc ở các hải đảo có người da màu, thực dân tha hồ
chiếm đất, cưỡng bức người địa phương trồng tỉa gần
như theo chế độ nông nô để có sản phẩm thích ứng với
nhu cầu thị trường. Nhưng ở Sài Gòn với hậu phương
là đồng bằng sông Cửu Long, thực dân khó đưa ra kế
hoạch cho sát thực tế. Khí hậu ở đây không hợp để
cho người Pháp định cư lâu năm, đất ruộng nào tốt thì
lớp điền chủ bổn xứ làm chủ từ lâu rồi. Về tổ chức xã
hội, người Việt không phải quá thấp, thiếu đoàn kết để
chúng dễ bề áp đặt.
Hai tháng sau khi thắng trận ở Chí Hòa rồi làm chủ
vùng Mỹ Tho để mở đường lên Cam-pu-chia theo sông
Cửu Long, bọn cầm quyền quân sự Sài Gòn có mời một
tay kinh doanh người Anh ở nhượng địa Singapore đến.
Tên này là Hen-ri Rít (Henry Read), giám đốc Công ty
Giôn-ton (Johnston) thay mặt cho nhóm tài phiệt lừng
danh nhất thế giới Rốt-xin (Rothachild), công ty nói trên
thành lập từ khi cảng Singapore đặt dưới quyền thống
tri của thực dân Anh. Tên Rít khuyên bọn quân nhân
Sài Gòn nên can thiệp rồi chiếm ngay vùng Xa-ra-oắt
(Sarawak của đảo Bornéo) mà người Anh bỏ rơi, chưa
muốn thôn tính. Điểm thứ nhì của kế hoạch là khai thác
ngay Nam Kỳ, chú trọng vào nông sản chế biến và vận
tải, ba khâu này phát triển đồng bộ. Trồng mía, làm
ruộng, mở nhà máy xay, nhà máy làm đường, tổ chức
đội xà lan và tàu kéo đưa sản phẩm từ Cam-pu-chia về
