SƠNNAM
BẾN NGHÉ
XƯA
Mãi đến năm 1880-1885, vẫn còn xảy ra sự bất đồng
ý kiến giữa quan cai trị và thương gia Pháp. Phải nhìn
nhận rằng bọn quan cai trị và bọn cầm quyền quân sự
có óc thực tế hơn bọn thương gia. Thương gia cần hàng
hóa để bán lấy lời nhanh, không làm ăn ở cảng này thì
qua cảng khác, ở xứ khác, trong khi bọn quan cai trị cố
tranh thủ nhân tâm, gìn giữ và bành trướng đất đai. Khi
bọn thương gia yêu cầu được chính quyền trợ cấp tiền
bạc, dành phần ưu tiên so với thương gia Anh, Đức...
thì bọn quan lại phản đối, vì chúng muốn thâu thuế cho
thật nhiều để bù đắp ngân sách Nam Kỳ mà chánh quốc
chỉ trợ cấp tùy hứng, nhỏ giọt. Hơn nữa, nếu cưỡng bức
dân chúng gom lại đồn điền để trồng tỉa một giống lúa,
một loại cây kỹ nghệ nào đó (như thực dân Hà Lan áp
dụng ở Nam Dương) thì làm sao làm được? Nghĩa quân
và nghĩa dân sẽ dấy lên, công khai hoặc bí mật, bộ máy
hội tề ở thôn quê còn quá yếu, chưa đáng tin cậy.
Bởi vậy, bọn thương gia cố giành nhau những dịch
vụ chóng đem lợi trước mắt. Thí dụ như cung cấp cho
quân đội viễn chinh nào bột mì, đường, rượu chát, thịt
bò, cung cấp than đá để đốt lò máy tàu. Trước khi đánh
thành Gia Định, hải quân Pháp đã tham chiến ở Trung
Quốc, riêng bọn thầu Ây-mông và Hăn-ri (Eymond et
Henry) huy động đến khoảng 40 tàu chở hàng để hoàn
thành dịch vụ. Năm 1863, chúng lãnh cung cấp 20 vạn
lít rượu chát cho quân đội Sài Gòn, vì vậy rượu chát có
thừa, phát cho lính mã tà, gọi là rượu lạt vì tửu độ kém
rượu đế quá xa.
