SƠNNAM
BẾN NGHÉ
XƯA
bản Chợ Lớn tổ chức buổi họp ngày 12-9-1874 để định
chuẩn, đại khái sẽ từ chối, không mua nếu tỷ lệ tấm và
thóc quá nhiều. Bấy giờ có thêm một loại gạo ngon để
xuất cảng, đem từ Sóc Trăng về, vùng Bãi Xào, gọi gạo
Ba Thắc. Bọn cầm quyền ra thông tri phổ biến tận làng
xã. Nhưng chỉ là giấy tờ, bọn chủ tỉnh không thích bọn
thương gia trục lợi. Và làm sao phải cưỡng bách người
nông dân phải xay giã, trồng tỉa như thế này, như thế
kia để làm vừa lòng bọn thương gia cá mập? (Bấy giờ
phong trào Thủ khoa Huân chờ ngày bùng nổ ở các tỉnh
đồng bằng sông Cửu Long).
Bọn Pháp lại thí nghiệm vài giống lúa mới ở Miến
Điện, lúa Mỹ nhưng bỏ dở dang. Việc thiết lập chế độ
bảo hộ ở Cam-pu-chia tạo cơ hội cho bọn lưu manh
quốc tế thao túng. Một tên Hòa Lan trở thành cố vấn
của nhà vua. Lộng hành nhất là trường hợp tên Pháp
Ca-ra-măn (Caraman) mới 22 tuổi đầu, đến Nam Kỳ
cùng với chuyến tàu chở Sứ bộ Phan Thanh Giản về
nước (1865), xưng bá tước, mang theo giấy tờ giới thiệu
của bộ trưởng Bộ thuộc địa Pháp. Đến Cam-pu-chia hắn
dạy mấy hoàng tử học hành. Rồi nhờ Tòa lãnh sự Tây
Ban Nha ở Sài Gòn giới thiệu riêng với vua Tự Đức để
hắn thành lập công ty khai thác miền Trung Kỳ. Hắn
viết sách nhằm gây xúc động dư luận bên Pháp, đề nghị
cho hai triệu rưỡi người Hoa đến ở Đông Dương để có
thêm nhân công. Sau khi Pháp bại trận năm 1870, phải
cắt vùng Anh-sach-lo-ren (Alsace et Lorraine) giao cho
Đức, hắn đề nghị di tản những người ở vùng bị cắt nói
