357
đến. Số thợ này sống theo tinh thần phường hội, với cai
thầu hoặc chủ xí nghiệp đóng vai “đại ca” đỡ đầu. Đến
những việc làm mệt nhọc, không đòi hỏi kỹ thuật như
vác búa, bọn cai thầu người Hoa cũng dành ưu tiên cho
người Hoa, rồi mới đến người Việt.
Óc kỳ thị, tinh thần “phường hội” kềm hãm sự giác
ngộ và mức tranh đấu của công nhân và lớp nghèo ở
khu vực nhà máy xay, mặc dầu công nhân có sớm,
sống tập trung. Về luật lệ làm ăn với nhau, giới thương
gia người Hoa cố tránh giấy tờ phiền phức để nhà cầm
quyền không thể kiểm soát được. Họ dùng nông lịch
trong mọi giao ước, không phá giá, không giành thân
chủ một cách bất chính, tin cậy nhau khi vay mượn nợ,
mỗi sáng hay mỗi tuần đều họp tại tiệm quán để định
giá mua vào, bán ra, còn lại giữ bí mật nghề nghiệp từ
chuyện sửa chữa máy móc đến kỹ thuật ấp trứng vịt,
làm trứng muối. Hoặc nghề làm bánh mì, làm bánh ngọt,
nấu thức ăn theo kiểu Pháp, do chính người Pháp vì tin
cậy nên truyền nghề cho họ.
Theo luật lệ người Pháp, người Hoa ở Nam Kỳ được
quyền chuyển tiền bạc về Trung Quốc, chưa kể những
thủ thuật bí mật. Họ kiêu hãnh khi làm được chuyện
vơ vét đó; “Mã đáo thành công”, “Ngư ông đắc lợi”
là những lời chúc mừng treo trên cửa hiệu. Họ xem
Nam Kỳ là xứ của người “An Nam”. Trong giai thoại
bình dân, có nhiều chuyện khôi hài đả kích bọn mại
bản vong ân phụ nghĩa, đồng thời cũng đầy nhơn đạo
đối với người Hoa sa cơ thất thế. Lý tưởng của thương
