371
Lớn), vài hộ trưởng của Chợ Lớn, vài thân hào ở Gò
Vấp công khai đến gặp, dâng những lá thư chia buồn,
tạm biệt. Vài viên chức nhỏ của Tòa lãnh sự xin ở lại
Sài Gòn, hoặc về Lục Tỉnh. Họ tiếp tục loan tin rằng
tình hình sắp thay đổi, thuận lợi cho Triều đình vì vậy
thực dân hoảng sợ, trục xuất lãnh sự quán. Bấy giờ, tên
Việt gian Nguyễn Đức Hạnh từng được bọn mật thám
Sài Gòn tin cậy dựng đứng một âm mưu “khởi loạn”.
Hắn trưng ra nhiều giấy tờ, bằng cấp bảo là vừa tịch
thu được, chứng tỏ viên phó lãnh sự Phan Khiêm Ích
(đã xin nghỉ việc từ trước) đang cầm đầu một tổ chức bí
mật với nhiều cai tổng, hộ trưởng, thân hào vùng Chợ
Lớn, Bà Rịa. Ngày 1-8, thực dân bắt giam Phan Khiêm
Ích đang dưỡng già tại Biên Hòa và những nhà tai mắt
bị tình nghi. Điều tra xong, thấy chẳng có gì, chẳng qua
tên Việt gian nọ muốn lập công, tống tiền nên làm giấy
tờ giả, đóng ấn giả để phao vu. Buồn cười nhất là bọn
mật thám đã giảo nghiệm những dấu ấn, nét chữ rồi quả
quyết là thật, trước khi bắt bớ.
Non một tháng sau khi Tòa lãnh sự bị đóng cửa, vua
Tự Đức mất (17-7). Thực dân đánh vào cửa Thuận An,
uy hiếp kinh đô Huế với dụng ý nắm phần chủ động, đề
phòng nhà vua mới lên kế vị sẽ xin Trung Quốc phong
vương. Ngày 25-8, hiệp ước ký kết sự bảo hộ của Pháp
lại đặt tên Trung, Bắc Kỳ.
Đáng ca ngợi trong thời kỳ này Phan Văn Trị (Cử
Trị), nhà thơ chiến đấu từng lên án công khai Tôn Thọ
Tường ngay từ lúc hắn còn nắm chút ít quyền hạn
