SƠNNAM
BẾN NGHÉ
XƯA
(Tường chết năm 1877, vợ nuôi cơm cho số người từ
Huế vào học kỹ thuật do Tòa lãnh sự chịu trách nhiệm).
Cử Trị từng liên lạc với hai viên chức của Tòa lãnh sự
Cầu Kho. Một người là ký Toán bị thực dân theo dõi
vì nhiều lần tiếp xúc với lính tập trú đóng tại thành
Ô-ma, số này sửa soạn đi Bắc Kỳ tham chiến. Người
thứ nhì là Nho từng đi Gò Vấp nhiều lần để bày tiệc,
tạo cơ hội bàn chuyện chống Pháp (báo cáo mật thám
Sài Gòn ngày 1-7-1883). Mặc dầu Tòa lãnh sự bị giải
tán, thực dân công khai khủng bố nhưng Cử Trị cũng
lặn lội từ Gò Vấp (quê quán của ông) đến Sài Gòn để
gặp Nho, nhờ tìm cách liên lạc với ký Toán, bấy giờ
mới hay Toán đã trốn vì thực dân đang tìm bắt khi phát
hiện những cơ sở hoạt động mà ông này tổ chức ở Bà
Ria, Mỹ Tho, Gò Công (báo cáo mật thám Sài Gòn
ngày 29-7 năm 1883). Những sự kiện trên đính chính
dư luận cho Cử Trị chỉ là nho sĩ gàn, say sưa chè chén,
thích chửi bừa bãi.
*
* *
Việc thiết lập Tòa lãnh sự Pháp ở Huế, ở Hải Phòng
đem lại cho thực dân nhiều lợi thế hơn là Tòa lãnh sự
ở Sài Gòn đem lại cho triều đình Huế. Bọn Pháp đặt
chân công khai lên miền Trung, miền Bắc, cấu kết với
bọn phong kiến đầu hàng, tổ chức dọ thám để làm nội
ứng, tạo điều kiện đánh thành Hà Nội lần thứ nhì rồi
tràn ra các tỉnh.
