SƠNNAM
BẾN NGHÉ
XƯA
Xe hai bánh, bốn bánh do ngựa kéo là phương tiện sang
trọng. Da thun, về sau gọi dây thun. Nhiều chiếc xe đắt
tiền, có dát đồng bạch (nhôm) sáng chói, lạ mắt. Lại
còn một số điền chủ ham ăn chơi ở Chợ Gạo, Bình Tây
“đi giày mã vỉ, bận áo long đoàn, quần xuyến trắng bảy
đồng, khăn nhiễu đen mười lớp, cà rá nhận thủy xoàn,
dây chuyền treo kim khánh”, “mướn một chiếc đò hai
tên Quảng Đông, bốn thằng đờn thổi, ba con mèo nhứt
hạng, rủ một tụi đánh bài cào, ba tên đánh thính cẩu”
.
Họ làm giàu nhờ “khắc bạc tá điền tá mạc, lung lăng
với tớ với đày, khứa cổ bà con, lột da chòm xóm”
. Đó
là hạng người “thân ngưu mã cớ sao chẳng xét, phận dã
man mà lại không dè”
.
Phong trào Duy Tân tan rã về mặt công khai. Cụ
Phan Bội Châu và các đồng chí trung kiên lại tiếp tục
tranh đấu bí mật, nghĩ đến phương tiện bạo động võ
trang trong khi Trần Chánh Chiếu bỏ cuộc, giữ “tiết
tháo”
bằng cách phóng tác tiểu thuyết Pháp, sưu tập
cách ngôn. Đa số điền chủ tiếp tục lòn cúi thực dân để
khẩn đất, lại mọc thêm lớp điền chủ mới phía Hậu Giang.
Sau giặc Âu châu 1914 - 1918, thực dân Pháp đầu tư
nhiều. Một lớp tư sản xuất hiện với đồn điền, xí nghiệp,
hãng buôn nhưng lần này thì ôm chân thực dân với khẩu
hiệu “Pháp Việt đề huề” của đảng Lập Hiến. Chống lại
nông dân và công nhân.
Hai chuyện mà đồng bào còn nhớ là tên phủ Huấn
của đảng Lập Hiến ăn tiền của Mã Ngân (tư sản mại bản)
gây vụ án Nọc Nạn (Bạc Liêu) và Lê Quang Liêm, một
