SƠNNAM
BẾN NGHÉ
XƯA
số trung nông, lớp nghèo thành thị tỏ ra bất mãn trước
thực tế, nung nấu máu anh hùng nhưng chẳng biết đụng
vào đâu, ngồi quán mà hưởng lạc với bạn bè, dám sống
chết để làm việc nghĩa vụn vặt, tâm trí quanh quẩn trong
vùng sản xuất nhỏ, mơ đời Nghiêu Thuấn.
Hồ Chủ tịch đi lúc Sài Gòn còn thu hẹp ở vùng nay
gọi Chợ Cũ, lúc bọn mại bản Chợ Lớn chưa đủ thế lực
tài chánh để hiến kế cho thực dân dời Chợ Lớn vào khu
vực rộng lớn, nay là chợ mới Bình Tây. Bấy giờ, chưa
có trường trung học Pê-trux Ký, chưa có trường nữ trung
học Áo Tím (sau gọi Gia Long) công chức hạng nghèo
thuở ấy mặc áo dài đen, ai ở xa thì ăn cơm trưa tại chợ.
Trường máy, nay gọi Cao Thắng lập năm 1906, ban đầy
ở góc Phùng Khắc Khoan - Nguyễn Thị Minh Khai, năm
1908 dời đến vị trí hiện nay. Viện Pax-tơ (Pasteur) về
cơ sở mới từ 1908. Giới công nhân và lao động chịu hớt
tóc ngắn nhưng còn giữ búi tóc, bịt khăn đầu rìu hoặc ở
trần, đi chân đất không phải ít. Quán ăn uống mọc đầy,
với đủ khung cảnh, dành cho mọi túi tiền. Mỗi chiều,
mỗi tối, tụ họp lại quán để nói những chuyện dồn dập
xảy ra trong sinh hoạt; cốt chuyện hấp dẫn, dùng lời lẽ
đơn sơ, hơi thô cũng hấp dẫn người nghe. Ngồi quán để
trả ơn, giải quyết thắc mắc với bạn bè, cùng nhau tìm
sáng kiến, trong sinh kế, trong dịch vụ là thói quen đã
có cơ sở qua vài thế hệ từ hồi chúa Nguyễn. Khi cảng
Bến Thành vừa thành hình, bế quan tỏa cảng với Tây
phương nhưng tàu bè các nước Đông Nam Á thì tấp nập
ra vào. Thực dân cho mở thương cảng từ 1860, Sài Gòn
