81
trước đó, mùa nước lụt, muốn đi từ chợ Châu Đốc vào
núi Sam (năm ki-lô-mét) phải đi đò chèo; nhờ lộ mới
đắp hai bên có trồng cây, để ban đêm nhìn tàn cây mà đi.
Sau khi đào kinh, kế hoạch xây dựng “Châu Đốc tân
cương” được xúc tiến mạnh mẽ, làm thêm con lộ bao
quanh núi (thật ra là đồi) trên giấy tờ gọi là xa lộ (dân
gọi nôm na là bờ, đầu đường gọi là đầu bờ). Từ bờ kinh,
người khẩn hoang xẻ thêm nhiều rạch ngắn, gọi là “cựa
gà” để đưa hoa màu từ ruộng xa ra bờ kinh.
Năm 1821, vua Minh Mạng truyền cho Nguyễn Văn
Thoại: “Châu Đốc là vùng xung yếu, phải khéo léo trong
mọi trường hợp, trấn an phủ dụ dân địa phương. Trước
hết phải chiêu mộ dân buôn, xây dựng xóm làng, làm
cho số dân đinh và số hộ khẩu ngày càng tăng, ruộng
đất ngày càng khai khẩn thêm”.
Trên nguyên tắc, người khẩn hoang được miễn thuế
ba năm đầu nhưng dân chúng đến ít, sống ẩn lậu ở vùng
đồi núi (Bảy Núi) không muốn tập họp qua sự kiểm
soát của triều đình. Chín năm sau, vùng Châu Đốc mới
thành lập được 41 làng lớn nhỏ, dân đinh chỉ có hơn
800 người (bình quân mỗi làng 20 dân đinh). Quan Tổng
trấn thành Gia Định tâu xin Minh Mạng cho miễn thuế,
được chuẩn y ngay vì vùng này nằm trong kế hoạch an
ninh quốc phòng.
Đầu thế kỷ trước, đã nhiều lần quân Xiêm xâm
lăng nước ta, Hà Tiên, Châu Đốc là những vùng bị
thiệt hại trước tiên và nặng nhất. Năm 1833, giặc Xiêm
xâm lăng, tàn phá dọc kinh Vĩnh Tế, luôn cả phía Tân
