SƠNNAM
ĐẤT
GIA ĐỊNH
XƯA
vực nay là tỉnh Minh Hải,
(1)
đời Gia Long gồm hai tổng:
quanh chợ Bạc Liêu và Cà Mau là tổng Tân Thủy với
23 xã, vùng Mũi Cà Mau và U Minh hạ nằm trong tổng
Quảng Xuyên với 9 xã chưa thật định hình (gọi là thôn,
nậu, khai thác sáp ong).
Vùng Kiên Giang (kể từ khu vực nhà máy xi măng
Kiên Lương đến tận ranh tỉnh Minh Hải ngày nay) lúc
đó gồm vỏn vẹn mười một xã.
Nêu những con số này để thấy đời Gia Long - Minh
Mạng, dân ta quá ít, dọc theo vịnh Xiêm La trở qua
sông Hậu, còn đất hoang với rừng tràm mênh mông.
Đảo Phú Quốc đông đúc, phần lớn gồm dân chài lưới.
Vùng Rạch Giá - Cà Mau chỉ quy tụ dân cư ở chợ nhỏ,
ở vài giồng thấp với phù sa chịu ảnh hưởng nước mặn.
Hình thức “nậu, thuộc” từ thời các chúa Nguyễn hãy
còn rơi rớt: các thuộc như Minh Hương thuộc, Hòa
Thạnh thuộc, Đường Nhân thuộc... gồm những Hoa
kiều, có lẽ tập họp theo ngành nghề, các nậu Hoàng
Lạp, Phú Thạnh...
Nói đến việc khai hoang ở Gia Định xưa, không thể
không kể đến vai trò của các đồn điền dưới triều Nguyễn.
Trong cuốn Tìm Hiểu Chế Độ Ruộng Đất Việt Nam Nửa
Đầu Thế Kỷ XIX
, Vũ Huy Phúc nêu rõ: “Trong số 25
quyết định về tổ chức khai hoang từ 1802 đến 1855 thì
có 16 quyết định về miền Nam, hai ở miền Bắc, một ở
kinh kỳ và sáu có ý nghĩa toàn quốc”). Xem đó, ta thấy
1 Nay là tỉnh Cà Mau và tỉnh Bạc Liêu. (BTV)
