17
T Ạ I S A O M Ấ T N Ư Ớ C T H Ờ I T Ự Đ Ứ C ?
1. Hiệp ước Versailles 1787
do Giám mục Bá Đa Lộc ký
Traité de paix et d’amitié, 28.11.1787
Tôi tìm ra một vài bản thảo và những văn kiện sửa soạn cho
hiệp ước này trong văn khố của Bộ Ngoại giao Pháp hiện nay,
còn bản chính được ký chính thức giữa bá tước de Montmorin,
thay mặt vua Louis XVI, và Giám mục Bá Đa Lộc (Mgr. Pigneau de
Béhaine) vào ngày 28 tháng 11 năm 1787 tại Versailles. Các bản
thảo cũng như các văn kiện sửa soạn giúp cho người đọc hiểu
thêm về bối cảnh của giai đoạn, nhưng điểm quan trọng nhất vẫn
là bản chính của hiệp ước đã được ký kết.
Đọc xong bản chính cùng các văn kiện phụ và xem các sự
kiện lịch sử đã xảy ra vào thời ấy, tôi thấy thật là một dịp may
hiếm có cho nước ta, khi triều đình Louis XVI không thực hiện
các điều kiện cam kết, mà lại còn tìm cách đổ tội lịch sử cho
Bá tước Conway.
Hơn thế nữa, hiệp ước này không được chính chúa Nguyễn
Phúc Ánh và vua Louis XVI phê chuẩn, như điều khoản 10 trong
hiệp ước ấn định, nên hiệp ước này không có giá trị pháp lý. Đó là
lý do thứ nhất, tại sao nhà Nguyễn không cần phải thi hành hiệp
ước Versailles 1787.
Ở điểm này, tôi phải ngợi khen Giám mục Bá Đa Lộc rất sáng
suốt và nhìn xa trông rộng, ông thương lượng hiệp ước để có tiếp
viện, nhưng ông không lạm quyền và không có trách nhiệm trước
