189
VUA DUY TÂN VÀ MỘT KẾT CỤC BI THẢM
biện pháp ngắn hạn, cha tôi không thể và cũng không hề nghĩ
rằng, chính quyền thực dân Pháp thi hành bản án lưu đày biệt
xứ vĩnh viễn đối với Ngài. Cha tôi chỉ ở nhà thuê. Cha tôi, mẹ tôi
và các con ở tại địa chỉ số 67 Sainte-Anne, thành phố Saint Denis,
đảo Réunion. Trở về Việt Nam, đó là ước vọng to lớn nhất và nỗi
bận tâm lớn nhất của đời Ngài. Gia đình ở đây, đối với Ngài, chỉ
là chuyện thứ yếu. Nhất là năm 1945 Ngài nghĩ rằng, Ngài sẽ trở
về gặp lại bà vương phi Mai Thị Vàng. Tuy thế, chúng tôi, các con,
cũng có những giờ phút thoải mái với cha tôi.”
Trong cách kể của Georges Vĩnh San, tôi nhận thấy sự thông
cảm sâu xa của một người con đối với cha của mình. Qua tuổi
tác, kinh nghiệm cuộc đời và khoảng cách với thời sự nóng bỏng,
người ta thường có những cái nhìn khác về quá khứ.
Vua Thành Thái và vua Duy Tân, sau khi đăng quang, cả hai
vua đều bị chính quyền bảo hộ cho theo dõi từng bước, từng cử
động bởi mọi người chung quanh. Từ các thị vệ, các người hầu cận
cho tới các quan lại ăn bổng lộc và các ưu đãi khác của nhà nước
bảo hộ, báo cáo từng chi tiết về đời sống, tính tình, cách cư xử, ăn
nói, của hai vị vua, một bị truất phế, một đương nhiệm. Các bản
báo cáo đầy đủ chi tiết tâu lên về những hành động “kỳ cục” của
vua Thành Thái, cũng như về những cơn giận mãnh liệt của vua
Duy Tân đối với các quan đại thần phụ chính, từ lúc các vua bắt
đầu bước vào tuổi vị thành niên, khoảng 13, 14 tuổi, cũng như
các báo cáo về quan hệ căng thẳng giữa hai vua, được các cơ quan
kiểm soát vua như Tôn Nhơn Phủ, Cơ Mật Viện, Tòa Khâm sứ An
Nam, Phủ Toàn quyền Đông Dương, Bộ Thuộc địa Pháp, Bộ Nội Vụ
Pháp... thâu nhận.
