195
VUA DUY TÂN VÀ MỘT KẾT CỤC BI THẢM
Khâm sứ Charles cho Duy Tân ngồi trên xe, đi dạo khắp Huế,
để mọi người thấy là nhà vua đã lọt vào tay Pháp, chờ ngày xử tội
phản nghịch. Quan Hồ Đắc Trung cứu vua khỏi bị xử tử.
Trong văn khố lưu trữ còn có những bản báo cáo mật của
cơ quan cảnh sát Pháp tại Saigon do mật thám người Việt cung
cấp, về những cuộc thăm viếng của nhiều người Việt, đến bằng
thuyền theo đường ven biển, thả neo ngay trước khách sạn
Maribaud, vào ban đêm, từng nhóm ba người, năm người, sáu
người, để gặp hoàng tử Bửu Lân (vua Thành Thái) khi vua bị quản
thúc ở Vũng Tàu.
Theo văn kiện lưu trữ, khi đưa hai vua Thành Thái và Duy
Tân đi đày, chính quyền bảo hộ ra chỉ thị trang trải chi phí vận
chuyển đi đày cho tất cả đoàn tùy tùng lấy trong ngân quỹ chính
của Đông Dương (Budget Général de l‘Indochine), chỉ cấp cho
vua Thành Thái (hạ xuống thành Hoàng tử Bửu Lân) 2.500 quan
một tháng, vua Duy Tân 1.250 quan một tháng (hạ xuống thành
Hoàng tử Vĩnh San), bà Nguyễn Thị Định 185 quan một tháng, các
người khác không được một xu, với lý do là “giá sinh hoạt trên đảo
này thấp, ít tốn kém“. Ngoài ra họ còn chỉ thị nhấn mạnh, hoàn
toàn không trả các món nợ do hai vua mắc phải, nếu có. Thậm
chí, họ còn tuyên bố công khai cho giới thương mại trên đảo biết,
tránh không cho hai vua đi đày vay nợ.
Sự bạc đãi vua Thành Thái bắt đầu từ khi nhà vua bị đưa vào
Sài Gòn ngày 12.09.1907, sau đó ra Cấp vào ngày 23.10. Cùng đi
với vua ra Cấp có bốn bà vợ và mười đứa con, nhưng chính quyền
bảo hộ chỉ cấp cho gia đình vua Thành Thái một số tiền là 30.000
quan một năm, trong khi vua Hàm Nghi ở Alger được trợ cấp một
