310
D Ấ U X Ư A
Một bức tường dài dựng vào ngày 19.12.1996, đúng nửa thế
kỷ sau ngày chiến tranh Việt Pháp bắt đầu năm 1946, trong trung
tâm của nghĩa trang ghi 34.935 tên chiến sĩ và dân thường tử
vong theo thứ tự năm tháng và thứ tự vần tên trên 438 tấm bảng
gắn hai bên tấm bản đồ khắc hình thể ba nước Việt, Miên, Lào
bằng đồng.
Biết cả hai nơi, Fréjus và Sainte Livrade, so cái đẹp cái sang
trọng của nghĩa trang và cái nghèo nàn khinh khi miệt thị của
Sainte Livrade, tôi không khỏi đặt câu hỏi, người chết rồi thì được
tưởng niệm trân trọng như thế, thì tại sao không trân trọng người
còn sống, cũng là những người đã có đóng góp, hy sinh lợi ích của
cá nhân mình, gia đình mình cho nước Pháp? Thật là vô lý, vô ơn,
bạc bẽo.
Bác Minh cho tôi xem một bài báo viết về vua Duy Tân, cất
giữ kỹ lưỡng từ nhiều năm nay, trong đó có câu:
“J‘ai conscience
d‘avoir servi la France comme j‘ai servi mon propre pays.” (Tôi ý
thức rằng tôi đã phục vụ nước Pháp như đã phục vụ chính nước
của tôi), và nói:
“Que c‘est beau!” (Thật là đẹp biết bao!).
Chính quyền địa phương làng Sainte Livrade lại còn có giờ mở
cửa sáu ngày trong tuần cho khách tham quan người Pháp trong
trại như đi dạo xem đười ươi trong sở thú:
Visites accompagnées tous les jours sauf le Lundi,
Du Mardi au Vendredi 11h, 14h30, 16h
Samedi et Dimanche 14h30 - 16h30.
Rendez-vous au C.A.F.I.
Renseignements au 05.5349.69.03.
