312
D Ấ U X Ư A
Công chúa Xuân Tư qua đời năm 1988 thọ 103 tuổi, mộ chôn ở
làng Bias, cách trại khoảng 19 cây số.
Bác Minh viết về ngày cuối cùng của công chúa Xuân Tư:
“Mourir une nuit août 1988 sur un lit métallique surmonté
d‘une paillasse bourré de crin et d‘herbe sèche (hors service de
l‘armée) pour une princesse c‘était quand même un peu commun
et pourtant elle n‘a jamais fait cas...”
“Qua đời vào một đêm tháng tám 1988 trên một chiếc giường
sắt trải tấm nệm bện bằng lông đuôi ngựa và cỏ khô, đối với một
bà công chúa không phải là chuyện thường thấy, nhưng bà không
bao giờ than thở điều gì...”
Năm 2004 bác Minh viết một bài nẩy lửa, cay đắng, châm
biếm, dài hai trang giấy về sự bạc đãi bất công của chính quyền
Pháp đối với những người Pháp ở trại, dưới một tựa đề khiêm tốn
“Une simple constation” (10.12.2004). Tôi trích và dịch sau đây
vài đoạn:
“Les “Mamies” rapatriées d‘Indochine Francaise, embarquées
d‘urgence avec leurs très nombreux enfants, sur des cargos à
destination de leur mère patrie, la Noble France, à la suite de la très
cuisante défaite de Dien Bien Phu, ont tout fait pour se montrer
dignes, en s‘adaptant à une nouvelle vie sur une terre qui leur était
totalement inconnue...”
“Những bà mẹ già hồi hương từ Đông Dương thuộc Pháp, lên
thuyền khẩn cấp cùng với đàn con đông đảo, trên những tàu chở
hàng trực chỉ hướng đất mẹ, nước Pháp Cao Quý, sau cuộc thất bại
thấm thía ở Điện Biên Phủ, đã làm tất cả để giữ phẩm cách, qua
