cậu một việc. Cậu đương đọc sách, bực mình, ngồi ỳ ra, rồi ngâm lớn câu : «
Xảo giả đa ưu, chuyết giả nhàn ». Thân phụ cậu nghe được, cười rồi bỏ qua.
Nhưng mười phút sau, cậu cũng bỏ sách đứng dậy miễn cưỡng làm việc đó.
Cậu thuộc vào hạng phản-động miệng, dễ thương nhất.
Một hạng khác bướng bỉnh, cãi lại ta, nhất định không làm. Gặp trường
hợp đó, ta phải bình tĩnh, xét lại hành động của ta, và ta sẽ thấy phần nhiều
lỗi về ta : ta hoặc bất công, hoặc vụng-về, hoặc quên những luật tự nhiên nó
chi phối tính tình của trẻ.
Bực mình cho ta nhất là hạng trẻ, bảo cái gì cũng « dạ dạ » mà chẳng
làm cái gì cả. Bề ngoài chúng như phiến đá lạnh lùng, không thể nào lay
chuyển được, nhưng trong thâm tâm, có lẽ chúng không được bình-tĩnh đâu.
Chúng mâu thuẫn với bản thân, hành-động có khi như tự phản mình ; cho
nên dù bực mình ta cũng phải thương chúng và thay đổi thái-độ với chúng.
Không nhất-định là trẻ chỉ phản-động khi nào uy-quyền của ta quá
nghiêm ; cả những khi ta rất thương chúng, ngọt ngào với chúng, chúng
cũng có thể tỏ vẻ bất-mãn, cau-có, vì chúng cảm thấy rằng lòng thương của
ta có mục-đích là bắt chúng lệ-thuộc ta hoài, không cho chúng tự-chủ. Hễ
thấy chúng như vậy, ta phải nhớ ngay lời khuyên cắt « cuống rốn » của Anna
W.M. Wolf ở trên.
Cách phản ứng thứ nhì của trẻ là tỏ vẻ ngoan-ngoãn lạ lùng. Cha mẹ ít
người để ý tới cách đó, không ngờ rằng một thái độ nhu-thuận cũng là phản
ứng, mà chính cách phản ứng đó mới đáng cho ta lo nhất. Một là trẻ giả-dối,
ngoài mặt thì hiếu đễ mà trong lòng nuôi những ý bất chính ; hai là trẻ mất
cả cá-tính, sau này ra đời, chỉ biết cong lưng phục tùng mọi uy-quyền không
biết phán đoán, chỉ trích gì nữa : « Xếp bảo vậy thì tất nhiên vậy là đúng ».
Người ta thường nói : « Muốn biết làm chủ, thì trước hết phải biết tuân
lệnh ». Lời đó quá đáng. Người chỉ biết tuân lệnh bề trên, thì làm sao chỉ
huy kẻ dưới được ? Thời xưa, đức nhu-thuận có lẽ là đức ích nhất cho xã
hội, bây giờ chúng ta cần đức tự chủ hơn, và câu trên phải đổi ra : « Muốn
làm chủ kẻ khác thì trước hết phải biết tự chủ ». Dạy trẻ là hướng dẫn, dự bị
