cho trẻ thoát ly ta. Mà chúng làm sao thoát-ly ta được, nếu ta bắt chúng một
mực nhu thuận. Cho nên gặp những trẻ hiền như cục bột, bảo sao nghe vậy,
ta phải khuyến-khích chúng bày tỏ ý riêng, bàn bạc với ta. Đối với người lớn
cũng vậy. Một ông bạn tôi cưới một thiếu nữ quen đời trưởng giả, nhưng
nhu mì. Ông muốn cải hóa vợ, người vợ nghe ông răm-rắp, trong hai năm
sống chung không cãi ông một lời. Một lần nọ, người vợ thấy thái độ của
chồng mỗi ngày một thêm khó chịu, phản động lại, bảo : « Gia đình tôi như
vậy, tôi quen sống như vậy, tôi tầm thường như vậy, không thể hơn được ; đã
lỡ cưới tôi rồi thì rán mà chịu, đừng gắt gỏng nữa, không ích lợi gì đâu ».
Bạn thử đoán phán ứng của ông chồng đó ra sao ? Ông đã không phẫn nộ,
mà còn cười : « Hai năm nay mới được nghe mình nói một câu chí lý. Mình
đã có tinh-thần tự lập rồi đó ». Bà vợ đã đáng khen mà ông chồng còn đáng
khen hơn. Bà vợ đã tỏ ra rằng mình không phải là một khúc gỗ, và ông
chồng cũng hiểu rằng dạy vợ không phải là đẽo một khúc gỗ.
5. Thỉnh thoảng đừng can-thiệp, mà để trẻ tự do
Sau cùng, ta phải thỉnh thoảng đừng can thiệp vào hành động của trẻ,
để cho chúng được tự do.
Ta phải biết can thiệp tùy lúc. Việc nhỏ không đáng can thiệp thì đừng
can thiệp ; can thiệp mà không có kết quả thì cũng đừng can thiệp.
Cách đây nửa thế kỷ, ở Pháp, người ta đã thí-nghiệm và thấy mỗi người
có một lối làm việc riêng. Người ta bảo hơn ba chục thanh-niên bóp một quả
bơm cao su cho tới khi nào mệt thì thôi. Không khí trong quả bơm ấy đẩy
một cột thủy ngân mà trên mặt có một miếng bấc nối với một cây ở đầu có
gắn ngòi viết, ngòi viết này chạm vào một ống ghi quay đều đều. Khi bóp
mạnh quả bơm, cột thủy ngân lên vọt, miếng bấc và ngòi viết cũng lên theo,
thành thử ngòi viết vẽ trên ống ghi một đường cong hướng lên ; khi đã mệt,
sức bóp yếu đi, cột thủy ngân xuống và ngòi viết vẽ một đường cong hướng
xuống. Mỗi người bóp quả bơm cao-su và mỗi người có một đường cong
trên ống ghi. Lạ thay, trong mấy chục đường cong của mấy chục thanh-niên
thí nghiệm, không đường cong nào giống đường cong nào : đường thì lên rất
