- Chúng chưa hiểu rõ nghĩa mỗi tiếng, nên dùng sai, do đó lời chúng
nói không đúng sự thực, và ta nghi-ngờ oan cho chúng là nói dối, là tàn ác,
như trường-hợp dưới đây. Ông Thamin kể : « Một hôm tôi nghiêm phạt đứa
con gái nhỏ tôi, vì nó vu cho chị vú đánh nó. Sau này tôi mới hiểu rằng chữ
đánh đối với nó có một nghĩa rất rộng, và nó dùng để chỉ tất cả căn-do
những nỗi buồn lớn hay nhỏ của nó. Vậy đánh đồng nghĩa với đập, với
mắng, với trách nữa ». Cứ xét chung quanh, chúng ta thấy biết bao trẻ bị
phạt oan, mắng oan vì sự hiểu lầm của người lớn.
Tôi còn nhớ hồi học lớp nhất, một anh bạn tôi mà cả lớp đều nhận là
hiền lành, trong giờ Luận quốc văn, lỡ dùng tiếng « búi tó », bị thầy học,
một cụ cử nho quá nghiêm-khắc, cho là vô lễ, là ngạo-mạn, bắt quỳ ở gần
bảng rồi bạt tai cho tới đổ máu mũi. Cả lớp kinh-khủng không hiểu tại sao
thầy học giận dữ tới vậy, vì tiếng « búi tó », đã đành là gần như lóng, nhưng
rất thường dùng trong xã-hội. Anh bạn tôi dùng nó tuyệt nhiên không có ý gì
xấu cả. Nhiều khi, nghĩ lại những lỗi-lầm của chúng ta trong sự giáo-dục mà
rùng mình. Trẻ mà còn quý mến kính trọng cha mẹ và thầy học thì quả thực
là lòng của chúng trong trắng quá, đại-lượng quá. Chính chúng ta mới thật là
khả ố, khả bỉ !
- Không ai buộc tội trẻ là nói dối khi chúng bảo quản bút chúng cầm
trên tay là thanh gươm, vì ta biết lúc đó chúng tưởng-tượng để chơi. Nhưng
nhiều khi ta không hiểu được chúng : chúng lầm lẫn sự thực với mộng tưởng
một cách rất tự nhiên. Chẳng hạn chúng quên lời thầy dạy mà nhất-định bảo
là thầy chưa dạy ; hơn nữa, chúng tin rằng đã làm những công-việc mà sự
thực thì chúng chỉ mới tưởng tượng ra thôi. Có đứa bảo đã bay được ở trên
cầu thang hay ngoài đồng.
- Chúng còn nói sai sự thực vì thiếu nhận xét. Hỏi chúng : « Ông khách
hôm qua tới chơi trong khi ba đi vắng bận áo màu gì ? » Nó đáp màu trắng
mà sự thực là màu vàng. Người lớn cũng thường mắc lỗi ấy, nhưng chúng ta
còn có thể nghi ngờ ký ức của ta sai, nên suy nghĩ rồi mới đáp một cách mơ
hồ : « Tôi không nhớ rõ. Hình nhưu là màu trắng », chứ chúng thì quyết tín
lắm, chả suy nghĩ gì cả, đáp đại ngay là màu trắng, nhất định là màu trắng,
