niệm nào khác. Và mỗi khi nghiên cứu một tác phẩm nào mới ra đời, họ
đem ra so sánh với những tác phẩm điển hình ấy, ký chú những dị đồng, rồi
đem ra sắp xếp thành hạng loại và phê phán.
Những nhà phê bình nầy thường có những phê phán của một vị quan tòa
xử án, của một giám khảo chấm thi để kiểm soát sự hiểu biết của thí sinh có
thuộc lòng bài vở trong chương trình hay không, để rồi cho điểm thứ.
Nhà phê bình nệ nguyên tắc thường hay lấy sự ưa thích riêng của mình
để chống đối lại sự ưa thích riêng của kẻ khác. Hoặc vì tính khí, hoặc vì bị
giáo dục, bị ảnh hưởng của học thuyết nầy học thuyết nọ, họ có những hiếu
ố cá nhân rất hẹp hòi câu nệ. Là vì họ có một cái vốn văn hóa rất kém, thiếu
chiều rộng, nên họ không thể thưởng thức nổi những gì họ không ưa thích.
Họ thường là những chiến sĩ hẹp hòi mù quáng của một chủ nghĩa hay lý
thuyết nào. Tuy bị gò bó trong những thành kiến triết học hay chính trị,
nhưng lắm khi nhờ đó họ cũng có can đảm thoát ly khuôn sáo của thời đại,
vượt lên xa nhãn thức lầm lạc hẹp hòi của những kẻ đồng thời và dám nhìn
việc đời một cách sâu xa bao quát hơn, nhờ biết suy nghĩ theo một hệ thống
tư tưởng cao siêu và cách mạng.
Nhà phê bình nệ nguyên tắc cần phải nhớ kỹ điều này: Đời là một cuộc
biến chuyển bất tận (không biết phải thật là một cuộc tiến hóa bất tận
chăng, nhưng chắc chắn là một cuộc chuyển biến mới lạ mãi. Như vậy, nhà
văn là kẻ sống trong dòng nước chảy và chảy mãi không ngừng. Như vậy,
đừng ràng buộc họ phải lưu lại ở một bến nào.
Nhà phê bình tự do, không phải là nhà phê bình không nguyên tắc, mà là
nhà phê bình ít bị nô lệ theo một nguyên tắc nhất định tuyệt đối nào cả. Họ
là người có một cái vốn học thức cực kỳ rộng rãi, có một đầu óc tương đối,
nhìn thấy được tất cả bề mặt bề trái của sự đời. Phê bình của họ là lối phê
bình tương đối có tính cách lịch sử.
Họ không phải là vị quan tòa xử án theo một đạo luật hình thức nào, theo
một tiêu chuẩn truyền thống tư pháp nào. Họ không phải là một vị giám
khảo như những vị giám khảo của một cuộc thi giải thưởng văn chương mà
