sánh. Nghĩa là, để có được một ý niệm rõ ràng về giá trị của một tác phẩm,
ta phải có biết qua những tác phẩm đồng loại với nó để so sánh. Về phép so
sánh, phải đem so sánh những gì đồng loại, đồng tính với nhau. Đừng đem
những sách thuộc về loại tình cảm như thi ca so sánh với những sách thuộc
về loại tư tưởng và biên khảo. Tôi có thấy một nhà phê bình chê quyển Kim
Vân Kiều của Nguyễn Du dở hơn quyển Nho Giáo của Trần Trọng Kim.
Đó là bắt con ngựa mà so sánh với con voi...
Muốn so sánh, trước hết đem so sánh với những tác phẩm của các bậc có
thể gọi là bậc thầy trong văn học giới hay là những tác phẩm có thể gọi là
danh tiếng nhất để làm cái mẫu tận thiện tận mỹ. Rồi đến lượt so sánh với
các tác phẩm cùng loại, tuy không phải là kiểu mẫu, ít ra cũng có ít nhiều
giá trị. Và để được cụ thể, cần phải trích ra một vài đoạn tiêu biểu nhất của
các tác phẩm để giải rõ những điểm dị đồng. Nhưng trích, không có nghĩa
là cắt xén văn mạch hay đoạn mạch của tác phẩm.
Như vậy, nhà phê bình văn học phải có một sự hiểu biết rộng rãi và sâu
xa về các tác phẩm đồng loại với tác phẩm của mình đang phê bình; biết rõ
các tác phẩm điển hình của các bậc thầy, các bậc đàn anh; biết rõ những tác
phẩm chính cùng loại của bất cứ thời buổi nào, xưa cũng như nay, dù là
những tác phẩm rất tầm thường...
Nhưng, như thế cũng chưa đủ. Nhà phê bình lắm khi cũng phải biết truy
nguyên đến nguồn gốc tư tưởng ngược lại trong thời gian và không gian,
tôi muốn nói nguồn hứng trong nền cổ học. Nghĩa là ít ra họ phải có một
cái vốn học cổ điển tạm gọi là “thông kim bác cổ”. Nếu biết được văn học
ngoại quốc nhiều thì lại càng hay.
Ta thấy rằng sự hiểu biết của nhà phê bình không được hời hợt nông cạn.
Nhà phê bình phải biết rõ tác giả, chẳng những về tác phẩm hiện thời của
họ, bởi nếu tác giả trước đây là một nhà văn tên tuổi, có nhiều tác phẩm
xuất bản trước, thì nhà phê bình cũng phải đọc hết để đặt lại địa vị của tác
phẩm hiện thời trong “hệ thống tư tưởng và tình cảm chung của tác giả”, để
đánh dấu sự tiến triển, sự dừng lại, hay sự thoái hóa của tác phẩm trong hệ
