Ashoka vị hoàng đế Ấn Độ vĩ đại cai trị một vương quốc bao gồm gần
như toàn bộ vùng Nam Á, lập nên Srinagari (Thành phố của sự Phồn thịnh)
vào khoảng năm 250 trước công nguyên bên rìa của khu vực Srinagar hiện
đại. Sau một trận chiến đẫm máu, hoàng đế Ashoka đã từ bỏ bạo lực, trở
thành phật tử và cống hiến đời mình cho việc giảng đạo. Từ những khóa đào
tạo về Phật giáo như vậy ở Kashmir mà các nhà truyền đạo đã đưa đạo Phật
sang Trung Quốc và Nhật Bản. Năm 1905, một nhóm nhà khảo cổ dẫn đầu
là ông Daya Ram Sahari, khi đó là trưởng nhóm khảo cổ học của Kashmir,
đã khai quật những phần còn sót lại của các ngôi tháp chứa hài cốt và tìm
thấy những pho tượng Phật và hình ảnh của các vị thần Hindu trên sườn núi
Pandrethan. Hầu hết các di vật đó được lưu giữ trong bảo tàng Sri Pratap
Singh, được đặt theo tên một vị vua trong thế kỷ mười tám. Bảo tàng duy
nhất ở Srinagar cách cầu Zero một quãng ngắn. Mấy cuộn dây kẽm gai nằm
ngay trước cổng bé tí của bảo tàng đã xuống cấp; bọn lính tráng chiếm giữ
một boongke ở gần đó. Những người canh giữ bảo tàng đang tán gẫu phía
sau quầy tiếp tân bằng gỗ trên tiền sảnh bụi bặm. Họ chằm chằm nhìn tôi,
người khách đơn độc, như thể tôi vừa bước vào phòng khách nhà họ.
Sau khi sự ngượng ngập ban đầu tan biến đi, tôi gặp ông Mohammed
Iqbal, một nhà khảo cổ học trung niên của địa phương, người mặc cho cuộc
xung đột vẫn tiếp tục xuất bản những quyển sách nho nhỏ về các khu tưởng
niệm cổ xưa ở Kashmir. Sảnh chính bày đầy tác phẩm điêu khắc của vùng
Pandrethan. Ông Iqbal dừng lại gần một hộp kính chứa hai bức tượng đứng
không giá đỡ, một bằng đá granite xám ngả xanh lục miêu tả Đức Phật sau
khi ngài từ bỏ thế giới. Khuôn mặt của ngài bị bể nhưng ngài vẫn tiếp tục
ngồi thiền. “Hãy nhìn đôi mắt khép hờ và cặp chân mày cao kiểu người
Mongoloid của ngài. Đó là phong cách Gandharan, chịu ảnh hưởng của Hi
Lạp rất lớn,” ông Iqbal nói trong khi nhìn bức tượng với một nụ cười. Rồi
ông hướng sự chú ý của tôi đến một tượng đá granite màu đen mô tả tích
Phật đản, đó là việc Hoàng tử Siddhartha được sinh ra bởi Hoàng hậu Maya.
Hoàng hậu Maya đầu đội vương miện châu báu, cổ đeo hai sợi dây chuyền
và tay đeo một vòng chạm trổ, ngồi dưới một thân cây, tay này níu lấy nhánh
cây còn tay kia thì được nâng đỡ bởi người chị gái cũng mang trang sức
