chết trong thời kỳ đầu những năm chín mươi. Ông Hasan sống gần khu vực
đó và từng làm nghề buôn nhỏ. Sau lần ông phát bệnh tim mạch thì người
con trai đã thế chỗ ông. Rồi cuộc chiến bắt đầu, ông thường viếng nghĩa
trang để cầu nguyện cho những người chết. “Ta tìm thấy sự thanh thản khi
ngồi giữa những liệt sĩ. Vài năm sau, ta tình nguyện chăm sóc mồ mả cho
họ. Bây giờ việc này chính là cuộc sống của ta.” Như những người đạo Hồi
khác, ông Hasan tin rằng những người tử vì đạo vẫn sống sau khi họ đã chết
và mộ của họ là những khu vườn tỏa hương. “Có lần trời mưa rất to và vài
ngôi mộ đã bị hư hại. Không có gì sót lại trong những ngôi mộ bình thường
ngoại trừ đất. Nhưng điều đó không đúng với những người đã tử vì đạo, bởi
thân xác của họ không bị mục rữa. Trong một ngôi mộ, ta đã thấy tóc của
người tử vì đạo. Nhìn giống như là anh ta đang ngủ. Tất cả ngôi mộ ta đã
sửa chữa đều dâng lên một mùi hương thiên đường, mùi hương của những
liệt sĩ,” ông Hasan nói. Chắc hẳn thấy cái nhìn đầy nghi hoặc của tôi nên
ông Hasan đã nói, “Con trai ạ, con còn quá trẻ để hiểu được điều này, nhưng
ta đã kinh qua việc đó.”
Chuyện kể về những cuộc nổi dậy của người Kashmir, về sự đàn áp tàn
bạo của bọn cầm quyền và việc tôn vinh những người đã chết như những liệt
sĩ, là chuyện đã cũ. Bao thế kỷ nay ở Srinagar, người ta vẫn viếng thăm mộ
của những người đương đầu với bọn cai trị và bị giết. Có một Nghĩa trang
liệt sĩ khác, chôn cất những người bị giết vào năm 1931 bởi quân của Hari
Singh, cai trị người Kashmir, mang dòng máu Dogra. Sau khi đánh mất nền
độc lập vào tay những hoàng đế Mughal của Delhi vào thế kỷ mười sáu,
Kashmir đã có rất nhiều kẻ cầm quyền ngoại bang. Vào khoảng giữa thế kỷ
mười tám, các Mughal đã để mất Kashmir vào tay đội quân của một chiến
binh người Afghanistan là Ahmad Shah Abdali. Và đầu thế kỷ mười chín,
Ranjit Singh cầm đầu những người Sikh đã đánh bại quân Afghanistan và
chiếm Kashmir. Sự thống trị của người Sikh cũng nặng nề như của người
Afghanistan. Các thủ hiến người Sikh đóng cửa tất cả đền thờ và bãi bỏ việc
nhắc nhở cầu nguyện của đạo Hồi. Nhiều thứ thuế nặng nề được ban hành,
những người nông dân bị bắt buộc lao động khổ sai. Nhưng cho đến những
năm 1840 thì đế chế thống trị Sikh đã bị lung lay.
