chính xác điều này, như bây giờ anh đang nói cho em… anh cũng chưa biết
được rằng cá tính dành cho anh chính là em. Em có hiểu?
– Không, – tôi nói thành thật.
Một cách nào đó, tôi không ngạc nhiên về những điều Lajos nói, mà về
giọng của anh, cách nói chuyện của anh. Tôi chưa bao giờ nghe anh nói kiểu
đó. Anh nói chuyện như một người có điều gì… không, tôi không thể định
tính được giọng nói này. Anh nói chuyện như một người nhìn thấy điều gì
đó, một sự thật, hay một khám phá, và đang đi theo cái hướng tốt nhất chưa
thể tiết lộ nhưng đã tiếp cận với ảo ảnh đã hình dung, và cố vật lộn để hét
lên những ấn tượng của mình cho thế giới biết. Anh nói chuyện như một
người đang cảm thấy cái gì đó. Tôi không quen nghe giọng điệu này ở
Lajos. Không nói năng gì, tôi chăm chú nghe anh.
– Thật đơn giản làm sao, – anh nói. – Em sẽ hiểu ngay thôi. Em là, lẽ ra
đã là điều thiếu vắng trong anh: một cá tính. Người ta biết rõ rằng con người
không có cá tính, hoặc có nhưng không hoàn hảo, về mặt ý nghĩa đạo đức, là
một người què quặt. Có những người như vậy. Nói chung như vậy cũng là
hoàn hảo, chỉ thiếu một cánh tay hay một ống chân. Những con người này,
khi có được cánh tay hay cái chân giả, sẽ trở nên hữu dụng, và có ích cho
đời. Em đừng giận vì sự so sánh, em lẽ ra đã là tay hay chân giả cho anh…
Một cánh tay hay cái chân giả của đạo đức. Hy vọng rằng anh không xúc
phạm em? – anh hỏi, và cúi xuống nhìn tôi.
– Không, – tôi nói, – em không tin, anh Lajos ạ. Cá tính không thể thay
thế được. Không thể mang đạo đức từ người này sang người khác bằng cách
cấy trồng nhân tạo được. Đấy chỉ là lý thuyết. Anh đừng giận.
– Không chỉ là lý thuyết. Đạo đức, em thấy đấy, không phải là thứ được
di truyền, mà là thứ người ta tiếp nhận được. Con người không sinh ra đã có
đạo đức. Đạo đức của thú dữ, hoặc của đứa trẻ, không giống đạo đức của
ngài chánh án thành Vienna hay Amsterdam. Con người thu lượm được đạo
đức của họ trong cuộc đời, giống như thu lượm phong cách, văn hóa của họ.
– Lajos giảng giải rành rẽ, như một đức cha. – Có những người có được tính
