bị dịch hạch. Đồng thời với những thứ cứu trợ gửi tới bằng đường không và
đường bộ, tối nào cũng vậy, trên các làn sóng hay các báo chí, cái thành phố
từ nay cô đơn này nhận được vô số những lời bình luận xót thương hay ca
ngợi. Và mỗi lần như vậy, cái giọng kiểu anh hùng ca hay diễn văn phát
phần thưởng lại làm Riơ sốt ruột. Dĩ nhiên, ông biết đó không phải là một
mối quan tâm giả dối. Nhưng mối quan tâm ấy chỉ có thể được biểu lộ bằng
một ngôn ngữ ước lệ mà người ta dùng để thể hiện những gì gắn bó họ với
nhân loại. Thứ ngôn ngữ đó không thể đem áp dụng vào những cố gắng nhỏ
nhoi hằng ngày của Grăng chẳng hạn, không thể trình bày Grăng có ý nghĩa
như thế nào ở ngay giữa nạn dịch hạch.
Đôi khi, vào lúc nửa đêm, trong cảnh im lặng như tờ của thành phố
hoang vắng, vào lúc đi lại giường để ngủ một giấc ngủ quá ngắn ngủi, Riơ
bấm nút mở đài. Và từ những góc biển chân trời, cách xa hàng ngàn
kilômét, những giọng nói xa lạ và thân ái vụng về tìm cách nói lên tinh thần
đoàn kết và quả là nói lên được, nhưng đồng thời cũng chứng tỏ sự bất lực
khủng khiếp của mọi con người trong việc chia sẻ một nỗi đau thương mà
mình không thể nhìn thấy: “Orăng! Orăng!” Lời kêu gọi vượt qua biển cả,
nhưng vô ích; Riơ chăm chú hết sức mình lắng nghe, nhưng cũng vô ích;
chẳng mấy chốc lời kêu gọi mỗi lúc thêm hùng biện và càng làm nổi bật cái
hố ngăn cách khiến cho Grăng và diễn giả bên kia trở thành hai kẻ xa lạ.
“Orăng! đúng, Orăng! Nhưng không, bác sĩ Riơ nghĩ ngợi, yêu nhau hoặc
cùng chết với nhau, không có phương kế nào khác. Họ ở cách quá xa”.
Trong lúc tai họa tập trung hết sức lực đổ ập xuống thành phố và
chiếm đoạt nó vĩnh viễn, thì điều còn phải kể lại trước khi nói tới điểm đỉnh
của dịch hạch, chính là những cố gắng tuyệt vọng và đơn điệu của những
người cuối cùng, như Rămbe, để giành lại hạnh phúc và tước đoạt của dịch
hạch cái phần của chính bản thân họ mà họ bảo vệ chống lại mọi sự xâm
phạm. Đấy là cái cách họ khước từ sự chinh phục đang uy hiếp mình và tuy
sự khước từ này, rõ ràng là không có hiệu quả bằng sự chinh phục kia,
người kể chuyện ở đây vẫn cho là nó có đầy đủ ý nghĩa: dù có phù phiếm
