bốc khói và sôi sùng sục. Trên mép huyệt, lại thêm một đống vôi sống sủi
tăm lên ngoài trời. Sau khi xe cứu thương trở về, người ta khiêng từng dãy
băng ca đến, cho chuồi xuống đáy huyệt, hầu như sát bên nhau, những cái
xác trần truồng và hơi co quắp, lấp lại bằng vôi sống, rồi bằng đất, nhưng
chỉ đến một chừng mực nhất định vì còn phải dành chỗ cho những “vị
khách” khác. Hôm sau, thân nhân được mời ký vào sổ, cái đó đánh dấu sự
khác biệt còn tồn tại giữa con người và, chẳng hạn, loài chó: dẫu sao, vẫn
còn có thể kiểm tra con người được.
Để làm những công việc này, cần phải có người, và lúc nào cũng sắp
thiếu người đến nơi. Nhiều y tá và người đào huyệt, lúc đầu là nhân viên
chính thức, về sau là những người tạm tuyển, đã chết vì dịch hạch. Dù có
phòng ngừa đến mấy, cũng có một ngày bị lây nhiễm. Nhưng nghĩ cho kỹ,
điều kỳ lạ nhất là không bao giờ thiếu người để làm cái nghề này, trong suốt
thời kỳ dịch bệnh. Giai đoạn khủng hoảng xảy ra ít lâu trước khi dịch hạch
lên tới đỉnh cao và lúc đó, nỗi lo âu của bác sĩ Riơ trở thành sự thật. Nhân
lực không đủ về mặt cán bộ cũng như đối với cái mà ông gọi là những công
việc nặng nhọc. Nhưng từ khi dịch hạch xâm chiếm thực sự toàn bộ thành
phố thì chính sự phát triển vô độ của nó lại kéo theo những hệ quả thật tiện
lợi vì nó phá hoại toàn bộ đời sống kinh tế và do vậy tạo nên một đội quân
thất nghiệp rất lớn. Thông thường không thể tuyển số người này vào khung
cán bộ, nhưng những công việc tầm thường thì nhờ đó mà giải quyết được
dễ dàng. Quả là bắt đầu từ lúc này, người ta luôn luôn thấy nghèo đói mạnh
hơn khiếp hãi, nhất là khi công việc được trả tùy theo mức độ rủi ro. Cơ
quan y tế có cả một danh sách những người xin việc, và hễ có một chỗ
khuyết, là báo cho những người đứng đầu danh sách, những người này bao
giờ cũng đến, trừ phi lúc đó, bản thân họ đang đi nghỉ. Chính nhờ vậy, ngài
tỉnh trưởng trước đây đắn đo mãi trong việc sử dụng phạm nhân tù có thời
hạn hay chung thân vào loại công việc này, cuối cùng, không phải dùng đến
phương sách cực đoan ấy. Ý kiến ông ta là chừng nào còn đội quân thất
nghiệp thì vẫn có thể chờ đợi.
