cũng trở nên đơn điệu. Trong ký ức những người trong cuộc, những ngày
dịch bệnh khủng khiếp không trôi qua như những ngọn lửa huy hoàng và
tàn bạo, mà đúng hơn như sự giẫm đạp vô tận, nghiến nát tất cả trên đường
đi của nó.
Không, dịch hạch tuyệt nhiên không có gì dính dáng tới những hình
ảnh kỳ vĩ, phấn chấn đã từng ám ảnh bác sĩ Riơ vào thời kỳ đầu. Trước hết,
nó hoạt động tốt, giống như một guồng máy thận trọng, hoàn hảo. Vì vậy
xin phép mở ngoặc nói thêm là để khỏi phản lại bất kỳ cái gì hết và nhất là
tự phản lại mình, người kể chuyện đã hướng về khách quan. Anh ta không
muốn dùng nghệ thuật hư cấu gì hết, trừ phần liên quan tới những yêu cầu
cơ bản của một tập ký ít nhiều nhất quán. Và chính bản thân tính khách
quan bảo anh ta, giờ đây, phải nói rõ là nếu nỗi đau lớn ở thời kỳ này - nỗi
đau chung nhất và cũng sâu lắng nhất - là cảnh biệt ly, nếu phải trung thực
miêu tả nó một lần nữa vào giai đoạn dịch hạch này, thì không phải vì vậy
mà bản thân nỗi đau ấy không còn thống thiết.
Đồng bào chúng tôi, ít ra là những người đã phải chịu đau khổ nhiều
nhất vì cảnh biệt ly này, đã quen với tình cảnh ấy chưa? Khẳng định điều đó
là không hoàn toàn đúng. Sẽ chính xác hơn nếu nói rằng về tinh thần cũng
như về thể xác, họ phải chịu “gầy mòn” đi. Lúc dịch hạch mới bắt đầu, họ
nhớ lại mồn một và luyến tiếc người thân nay đã xa cách. Nhưng nếu hình
dung được rõ nét nụ cười và khuôn mặt thân yêu, nhớ lại ngày nào - mà về
sau họ mới nhận ra - đã từng làm cho người thân sung sướng thì, trái lại, họ
khó tưởng tượng người thân có thể làm gì vào chính giờ phút nhớ nhung
này và ở những nơi biết bao cách trở. Tóm lại, lúc đó, ký ức thì họ có,
nhưng trí tưởng tượng thì không đầy đủ. Đến giai đoạn hai của dịch hạch thì
ký ức cũng mất nốt. Không phải họ đã quên khuôn mặt người thân nhưng
chung quy cũng thế, khuôn mặt ấy không còn “thịt da” nữa, họ không còn
nhận thấy nó trong nội tâm mình nữa. Và nếu trong những tuần đầu, họ có
chiều hướng phàn nàn là chỉ còn được tiếp xúc với những hình bóng trong
chuyện yêu đương của mình, thì về sau, họ lại nhận ra là những hình bóng
ấy còn bị róc bớt thịt da hơn nữa vì bị mất đi cho đến tận cùng những sắc
