hết ý nghĩa. Vả lại, khi chưa hoàn toàn xao nhãng bổn phận tôn giáo hoặc
chưa đến nỗi làm cho bổn phận ấy và đời tư hết sức vô đạo của mình chỉ là
một, thì người ta thường thay thế những tập quán thường ngày bằng những
hành vi mê tín không hợp lý. Họ sẵn sàng đeo những chiếc ảnh tượng hộ
mệnh hay bùa ngài thánh Rôc nhiều hơn là đi nhà thờ.
Có thể kể làm ví dụ việc đồng bào chúng tôi sử dụng quá đáng những
lời tiên tri. Vào mùa xuân, họ trông chờ ngày đêm dịch bệnh chấm dứt, và
không ai nghĩ tới việc hỏi người khác những chi tiết chính xác về thời hạn
dịch hạch, vì ai nấy đều đinh ninh nó không có thời hạn. Nhưng ngày tháng
trôi qua, người ta bắt đầu lo sợ tai họa thực sự sẽ không chấm dứt, và đồng
thời lại hy vọng dịch bệnh sẽ kết thúc. Thế là người ta chuyền tay nhau
những lời tiên tri phát ra từ các pháp sư hay các thánh của Giáo hội Cơ đốc
giáo. Nhiều nhà in trong thành phố thấy ngay món lợi có thể khai thác từ sự
sùng bái này và phát hành rất rộng rãi các văn bản được in ra. Thấy công
chúng vẫn một mực khao khát, họ cho tìm tòi trong các thư viện thành phố
và lưu hành rộng rãi mọi chứng cứ mà truyền thuyết có thể cung cấp. Khi
sử sách đã khô cạn những lời tiên tri, thì người ta đặt hàng cho các nhà báo
là những người tỏ ra chẳng thua kém gì, ít ra cũng về phương diện này,
những bậc đàn anh trong những thế kỷ trước.
Thậm chí một lời tiên tri được đăng tải dần trên mặt báo và được
người ta đọc say sưa chẳng kém những truyện tình trước kia, khi chưa xảy
ra dịch bệnh. Những lời này thì dựa trên những con tính kỳ cục trong đó có
các yếu tố như con số nghìn của năm, số người chết và số tháng đã qua
trong thời kỳ dịch hạch. Những lời khác thì lập những bảng so sánh với các
nạn dịch hạch lớn trong lịch sử, rút ra những điểm giống nhau (mà họ gọi là
hằng số) và, bằng những cách tính toán cũng không kém phần kỳ cục, cho
rằng có thể từ đó rút ra những bài học đối với sự thử thách hiện nay. Nhưng
những lời tiên đoán được công chúng hâm mộ nhất, dứt khoát là những lời
dự báo, bằng một ngôn ngữ thần bí, hàng loạt sự kiện và sự kiện nào cũng
có thể liên quan tới thành phố và do tính phức tạp của chúng, nên lý giải thế
nào cũng được. Thế là sách sấm ngữ của Nôxtrađamuyx
[2]
và của nữ thánh
