hơn. Nhưng tôn giáo thời kỳ dịch hạch không thể là thứ tôn giáo thường
ngày và, nếu Chúa có thể chấp nhận, thậm chí mong muốn, linh hồn nghỉ
ngơi và hoan hỉ trong những thời kỳ hạnh phúc, thì, trái lại. Người muốn nó
thái quá trong những sự thái quá của bất hạnh. Ngày nay, Chúa ưu ái đặt
loài người trong nỗi bất hạnh lớn lao tới mức họ buộc phải tìm kiếm và đảm
nhiệm cái đạo lý lớn lao nhất là đạo lý “Tất cả hay không gì hết”.
Trong thế kỷ trước, một tác giả ngoại đạo cho rằng ông ta đã vén được
bức màn bí ẩn của Giáo hội khi khẳng định rằng không có Luyện ngục. Ông
ta muốn hàm ý là không có biện pháp nửa vời, chỉ có Thiên đường và Địa
ngục và người ta chỉ có thể hoặc được cứu vớt hoặc bị đọa đày tùy theo sự
lựa chọn của mình. Theo Panơlu, đó là một thứ tà giáo: nó chỉ có thể nảy
sinh trong một tâm hồn phóng đãng. Vì quả là có một chốn Luyện ngục.
Nhưng dĩ nhiên có những thời kỳ không thể đặt quá nhiều hy vọng vào
chốn Luyện ngục ấy, có những thời kỳ không thể nói tới chuyện có những
tội nhẹ. Mọi tội lỗi đều có thể làm chết người và mọi thái độ thờ ơ đều
mang tội. Hoặc là tất cả, hoặc không là gì cả.
Panơlu ngừng lại, và Riơ nghe rõ hơn, qua các cánh cửa, tiếng rên rỉ
của luồng gió hình như đang mạnh thêm lên ở ngoài trời. Cùng lúc đó, cha
Panơlu cho rằng cái đạo lý chấp nhận tất thảy ông vừa nói, không nên hiểu
theo nghĩa hẹp thường ngày, rằng đây không phải là sự nhẫn nhục tầm
thường, cũng không phải một sự hạ mình khó khăn. Đây là một sự sỉ nhục,
nhưng là một sự sỉ nhục mà người bị sỉ nhục chấp nhận. Dĩ nhiên, nỗi đau
đớn của một đứa trẻ là một sự sỉ nhục đối với khối óc và con tim. Nhưng
chính vì vậy phải chịu nỗi đau khổ ấy, - chính vì vậy - đến đây Panơlu
khẳng định với cử tọa rằng điều ông sắp nói không phải là điều dễ nói -
chính vì vậy, phải mong ước nỗi đau đớn ấy bởi lẽ Thượng đế mong muốn
nó. Chỉ có như thế người tín đồ đạo Cơ đốc mới không né tránh gì hết và,
khi mọi lối thoát đã bị bịt kín, sẽ đi vào chỗ tận cùng của sự lựa chọn cốt
yếu, sẽ chọn con đường tin hết thảy để khỏi rơi vào ngõ cụt phủ nhận tất
thảy. Vào lúc đó, trong các nhà thờ, sau khi biết hạch xoài là con đường tự
nhiên để cơ thể tẩy ra ngoài những vi khuẩn nó bị nhiễm, những người đàn
