ấp ủ tình yêu của họ và có khi họ được đền đáp. Dĩ nhiên, một vài người
trong số đó vẫn tiếp tục lang thang, cô đơn ngoài phố vì người thân mà họ
chờ mong không còn nữa. Vẫn còn may mắn là những ai không phải nếm
cảnh hai lần ly biệt như một số ít người trước kia thất vọng trong tình
trường và sau đó, suốt bao năm tháng, mù quáng theo đuổi một mối tình
gian truân để cuối cùng chỉ đi tới một sự gắn bó giữa những cặp trai gái yêu
nhau nhưng lại thù ghét nhau. Cũng như bản thân Riơ, những người nói trên
nhẹ dạ trông chờ vào thời gian: họ đã bị chia ly vĩnh viễn. Nhưng những
người khác, như Rămbe mà Riơ vừa mới chia tay sáng nay trong lúc nói với
anh: “Can đảm lên, lúc này chính là lúc phải xử sự đúng”, thì đã gặp lại
không một chút ngập ngừng người xa vắng mà họ những tưởng không còn
nữa. Họ sẽ hưởng hạnh phúc, ít ra cũng trong một thời gian. Giờ đây, họ
hiểu ra rằng nếu có một điều người ta luôn luôn mong ước và đôi khi đạt tới
được, thì điều đó chính là tình thương của con người.
Trái lại, đối với tất cả những ai muốn vượt lên trên con người để thổ lộ
với một cái gì đó mà chính bản thân họ cũng không hình dung nổi, thì
không hề có câu giải đáp. Taru hình như đã tìm thấy sự thư thái gian khổ
mà anh đã nói tới, nhưng anh chỉ tìm thấy trong cái chết, vào lúc nó chẳng
giúp ích được gì cho anh nữa. Trái lại, nếu những người khác - mà Riơ nhìn
thấy ngồi trước cửa nhà họ, trong ánh chiều tà, ra sức ghì chặt lấy nhau và
nhìn nhau mê mẩn đã đạt được điều họ mong ước, là vì họ chỉ yêu cầu điều
duy nhất phụ thuộc vào chính họ. Và khi quay về đường phố Grăng và
Rămbe ở, Riơ nghĩ bụng nếu ít ra cũng thỉnh thoảng, niềm vui đến bù đắp
cho những ai mãn nguyện với con người và với tình yêu tội nghiệp và dữ
dội của con người, thì đó là điều công bằng.
Tập ký này sắp kết thúc. Đã đến lúc Bác sĩ Riơ thú nhận ông là tác giả.
Nhưng trước khi thuật lại những sự kiện cuối cùng, tác giả muốn ít nhất
cũng biện minh cho sự can thiệp của mình và lý giải việc mình thiết tha giữ
thái độ của một nhân chứng khách quan. Trong suốt thời kỳ dịch hạch, nghề
nghiệp cho phép ông gặp phần lớn đồng bào chúng tôi và thu nhập ý nghĩ,
tình cảm của họ. Vì vậy, ông có đủ tư cách để thuật lại những điều mắt thấy,
