- Được. Chúng ta hy vọng bây giờ không đến nỗi nghiêm trọng hơn
lúc đó. Nhưng quả thật không sao có thể tin được.
Cái từ “dịch hạch” lần đầu tiên được người ta gọi tên. Đến lúc này,
trong khi Berna Riơ đang trầm ngâm sau ô cửa sổ, xin bạn đọc cho phép
người kể chuyện biện hộ cho thái độ nghi hoặc và kinh ngạc của ông, vì tuy
với những sắc thái khác nhau, sự phản ứng của ông cũng là sự phản ứng của
số đông đồng bào chúng tôi. Quả vậy tai họa là điều thường xảy tới, nhưng
người ta khó tin là tai họa khi nó đổ ập xuống đầu mình. Trên thế giới, dịch
hạch cũng nhiều như chiến tranh. Thế nhưng đứng trước dịch hạch và chiến
tranh, người ta vẫn luôn luôn bất ngờ. Bác sĩ Riơ cũng bất ngờ như đồng
bào của chúng tôi, và vì vậy chúng tôi hiểu vì sao ông phân vân giữa lo âu
và tin tưởng. Khi chiến tranh nổ ra, người ta bảo nhau: “Không lâu đâu, vì
thật là quá ngu dại!” Và dĩ nhiên chiến tranh là quá ngu dại, nhưng không
phải vì vậy mà chiến tranh không kéo dài. Sự ngu dại vẫn dai dẳng, người
ta sẽ thấy điều đó nếu như người ta không luôn luôn nghĩ tới bản thân mình,
về phương diện này, đồng bào chúng tôi cũng như thiên hạ, họ nghĩ đến bản
thân họ, nói cách khác, họ là những người nhân văn chủ nghĩa: họ không tin
là có tai họa. Tai họa không hợp với con người, bởi vậy người ta đinh ninh
tai họa là không có thật, mà chỉ là một giấc mơ xấu và sẽ qua đi. Nhưng
không phải bao giờ nó cũng qua đi, và từ giấc mơ xấu này đến giấc mơ xấu
khác, chính là con người “qua đi”, và trước hết là những người nhân văn
chủ nghĩa, vì họ không đề phòng. Đồng bào chúng tôi không có tội hơn
những người khác, chỉ có điều là họ không còn khiêm tốn nữa, họ nghĩ rằng
cái gì họ cũng có thể làm được, và như vậy là giả định rằng tai họa không
thể xảy ra. Họ tiếp tục làm apphe, chuẩn bị những cuộc du lịch và có ý kiến
này nọ. Như thế thì làm sao họ có thể nghĩ tới dịch hạch khi nó làm tiêu tan
tương lai, ngăn trở những cuộc hành trình và những buổi tranh luận. Họ cứ
tưởng mình được tự do, nhưng chừng nào còn tai họa thì không một ai có tự
do.
Ngay khi thừa nhận với bạn là một nhúm người bệnh phân tán vừa mới
chết vì dịch hạch mà không hề biết trước, bác sĩ Riơ vẫn cho là hiểm họa
