ngóng. Trong nỗi phiền muộn chung, tính ích kỷ trong tình yêu bảo vệ họ,
và nếu họ có nghĩ tới dịch hạch thì cũng chỉ ở chỗ nó có cơ làm cho cảnh ly
biệt trở thành vĩnh viễn. Cứ thế, chính giữa lúc dịch bệnh hoành hành, họ có
một lối giải trí bổ ích mà người ta có thể cho là sự bình tĩnh. Nỗi tuyệt vọng
cứu thoát họ khỏi cơn khủng khiếp, tai họa có mặt tốt đối với họ. Dù có một
người trong số họ bị tử vong vì dịch bệnh, chẳng hạn, thì hầu như bao giờ
họ cũng chẳng có thể để ý tới nữa. Rút khỏi cuộc đối thoại tâm tình kéo dài
với một hình bóng, thà là họ bị ném đột ngột vào sự lặng im sâu xa nhất của
đất. Trước đó, họ không hề có thì giờ làm gì hết.
Trong khi đồng bào chúng tôi tìm cách thu xếp với tình cảnh lưu đày
đột ngột này, thì vì dịch hạch, người ta đặt trạm gác ở các cửa ngõ thành
phố và buộc các con tàu biển trên đường Orăng quay trở lại. Từ đó, không
một cỗ xe nào vào thành phố. Và người ta có cảm giác ôtô chạy vòng
quanh. Bến cảng cũng có một vẻ kỳ lạ đối với những người từ trên cao các
đại lộ nhìn xuống. Cảnh nhộn nhịp thường ngày khiến nơi đây vốn là một
trong những bến cảng quan trọng nhất trên bờ biển bỗng nhiên tàn lụi. Chỉ
còn vài con tàu đang bị giữ lại kiểm dịch. Nhưng trên bến cảng, những
chiếc cần trục đồ sộ bỏ không, những toa goòng lật nghiêng, những chồng
thùng phuy hay bao tải trơ trọi, tất cả chứng tỏ rằng chính nền thương mại
cũng chết vì dịch hạch.
Mặc dù những cảnh tượng khác thường ấy, rõ ràng đồng bào chúng tôi
vẫn khó có thể hiểu tình hình gì đã xảy ra đối với họ. Họ có những tình cảm
giống nhau như nỗi xa cách hay sự sợ hãi, nhưng vẫn đặt những công việc
cá nhân lên hàng đầu. Chưa một ai thực sự thừa nhận dịch bệnh. Chủ yếu,
số đông nhạy cảm với những gì xáo trộn thói quen hoặc đụng tới quyền lợi
của họ. Họ bực tức, khó chịu, nhưng đó không phải là những tình cảm có
thể đem chống chọi với dịch hạch. Phản ứng đầu tiên của họ, chẳng hạn, là
đổ trách nhiệm cho bộ máy nhà nước. Câu trả lời của ông tỉnh trưởng đối
với những lời chỉ trích mà báo chí phản ánh (“Phải chăng không thể nghĩ
tới việc thực hiện mềm dẻo hơn những biện pháp đã đặt ra?”) là khá bất
ngờ. Cho tới lúc này, báo chí cũng như hãng Răngxđốc chưa được thông
