huynh khi họ đưa ra quyết định trong tình huống này. Họ không còn cho
rằng việc đón con đúng giờ là một việc “cần làm” nữa. Khoản tiền phạt
hướng sự tập trung của họ vào bàn cân tiền – thời gian khi họ đưa ra quyết
định. Tức là trong mắt họ, việc trông trẻ bị đón muộn chỉ còn là một dịch
vụ đơn thuần của trung tâm chăm sóc ban ngày.
Hãy chú ý rằng trong mỗi tình huống này, hệ thống đánh giá mức độ
tuân thủ luật lệ không có nhiều tác dụng như mong đợi. Những nhà sản
xuất có thể chịu chi trả một khoản tiền phạt nhỏ cũng như những ông bố bà
mẹ có thể chọn ở lại cơ quan lâu thêm một chút. Một câu hỏi có tính lôgic
được đặt ra: liệu có phải sự yếu kém của hệ thống đánh giá mức độ tuân thủ
luật lệ chỉ làm trầm trọng thêm các hành vi thiếu đạo đức không? Theo
nghiên cứu của chúng tôi, nếu khả năng bị bắt cao hơn và số tiền phạt nhiều
hơn, ắt hẳn sẽ có ít người phá vỡ thỏa thuận hơn.
Khi chúng tôi siết chặt hệ thống đánh giá mức độ tuân thủ luật lệ hơn,
chúng tôi nhận ra rằng sự bội ước có giảm đi.
Tuy nhiên chúng tôi cũng
khám phá ra rằng với một hệ thống hình phạt lỏng lẻo, những người tham
dự từng biết đến những luật lệ hà khắc hơn vẫn sẽ cho là đó là một quyết
định kinh tế chứ không phải là một quyết định đạo đức.
Vì sao lại cần phải xem xét việc hệ thống đánh giá mức độ tuân thủ
luật lệ dẫn đến sự suy đồi đạo đức khi đã đạt được mục tiêu đặt ra như thế
nào? Vấn đề chính là điều gì sẽ xảy ra một khi hệ thống này sụp đổ. Quay
trở lại với chuyện trung tâm trông trẻ, mặc dù sau đó trung tâm này đã bỏ
hình thức phạt tiền với phụ huynh đón con muộn nhưng các bậc phụ huynh
vẫn tới đón con trễ hơn so với trước khi hình thức này được đưa ra. Chúng
tôi nhận ra rằng hệ thống này thường có khuynh hướng chuyển những
quyết định mang tính đạo đức sang các quyết định nghiêng về mặt kinh tế
hoặc thực tế, bao gồm cả việc tính toán thiệt hơn giữa vấn đề lợi ích và tuân
thủ luật lệ. Khi một hệ thống đánh giá mức độ tuân thủ luật lệ chặt chẽ bị
gỡ bỏ, cái giá phải trả cho việc không tuân theo luật lệ sẽ ít nặng nề hơn,
