Nguyễn Tử Quang
Điển hay tích lạ
Con "Quốc quốc"
Con "Quốc quốc" vốn là chim Cuốc. Tiếng "quốc quốc" do cách tá âm
"cuốc cuốc" mà ra. Trong bài "Qua đèo Ngang" của bà huyện Thanh Quan,
có câu:
Nhớ nước đau lòng con quốc quốc
Thương nhà mỏi miệng cái gia gia.
Chim Cuốc còn có tên là Đỗ Quyên, Tử Quy hay Đỗ Vũ. Giống chim này,
đầu mỏ hơi cong, miệng to đuôi dài, lưng màu tro, bụng sắc trắng có một
đường đen thẳng ngang. Nó thường lủi trong bụi rậm dưới ao sâu hoặc hồ
rộng. Cuối xuân sang hè thì bắt đầu kêu. Giọng thê thảm khiến khách lữ
hành động lòng nhớ nhà, nhớ quê hương.
Chim này không tự làm tổ lấy, đẻ trứng vào ổ chim Oanh. Chim Oanh ấp,
nuôi cho đến lớn.
Sự tích chim Cuốc có nhiều thuyết.
Có điển cho rằng vua nước Thục là Đỗ Vũ thông dâm với vợ một bề tôi là
Biết Linh, Biết Linh dấy loạn. Vua Thục thất bại, mất ngôi, chạy trốn vào
rừng. Đoạn này sách "Thành đô ký" lại nói: Vua Thục thông dâm với vợ
Biết Linh. Biết Linh biết chuyện, bày kế cho vợ nói khích Đỗ Vũ nhường
ngôi cho Biết Linh rồi cùng vợ Biết Linh bỏ nước đi, để sống cho trọn tình
chung. Đỗ Vũ nghe theo, giao nước cho Biết Linh nhưng vợ Biết Linh bây
giờ bỏ Đỗ Vũ, trở lại sống cùng chồng.
Buồn khổ, nhớ nước, sau thác, Thục đế hóa thành chim Đỗ Quyên, ngày
đêm kêu mãi không thôi.
Trong "Đoạn trường tân thanh" của cụ Nguyễn Du đoạn tả về khúc đàn của
Kiều gảy cho Kim Trọng nghe lúc tái hợp, có câu:
Khúc đâu êm ái xuân tình,
Ấy hồn Thục đế hay mình Đỗ Quyên.
Lại cũng có điển chép: Thục đế An Dương Vương của nước ta (207 trước
