ông nói chuyện với tôi trong khuôn khổ một bài tạp chí. Ông vốn có
cảm tình với tờ The New Yorker kể từ những ngày ông còn là phụ tá
cho Robert Shaplen, phóng viên thường trú khu vực Viễn Đông của
tạp chí này. Chắc hẳn Phạm Xuân Ẩn đã nói với cấp trên của ông
rằng: “Chỉ là một bài tạp chí thôi mà. Tôi sẽ lèo lái câu chuyện, có
thể là đi xa hơn một chút so với mọi khi, nhưng sẽ không để lộ bất
kỳ điều gì chúng ta không muốn tiết lộ.” Họ đã cho phép ông thực
hiện nhiệm vụ này, vốn được cho là có quy mô hạn chế, nhưng dứt
khoát họ không cho phép ông làm việc với tôi trong khuôn khổ một
cuốn sách. Ngay sau khi bài viết được đăng, Phạm Xuân Ẩn chấm
dứt những cuộc gặp của chúng tôi và vội vã sắp xếp cho một cuốn
tiểu sử “chính thức” khác sẽ được viết, một quyển tiểu sử có mục
đích giữ an toàn cho vỏ bọc của ông.
Phạm Xuân Ẩn là một người có tài nói chuyện đặc biệt cuốn hút.
Phương pháp xuyên suốt cuộc đời ông là ngụy trang những hoạt
động của mình thông qua nói chuyện. Làm sao một người mồm
mép và cởi mở như vậy về cuộc sống của mình lại có thể là điệp
viên? Làm sao một người hài hước và chua cay đến thế trong những
nhận xét của mình về sự ngu ngốc của con người lại có thể là một
người cộng sản? Phương pháp này phát huy hiệu quả đến nỗi nó
thấm sâu vào trong tính cách của ông. Không có cách nào để bắt ông
ngừng nói. Phạm Xuân Ẩn cứ nói mãi nói mãi không thôi, rồi cuối
cùng, chỉ cho một bài báo đăng tạp chí, mà chúng tôi đã ghi âm đến
60 giờ băng phỏng vấn. Ngoài ra còn rất nhiều giờ trò chuyện nữa
được ghi lại bằng văn bản về những cuộc gặp của chúng tôi. Khi
nghe lại những cuốn băng và đọc lại những ghi chép của mình,
những biến tấu khác nhau trong câu chuyện của Phạm Xuân Ẩn bắt
đầu khiến tôi thấy tò mò. Ví dụ, chỉ có đúng một lần trong số hơn
chục lần kể về “khóa học cấp tốc” mà ông được huấn luyện làm một
chiến sĩ Việt Minh, Phạm Xuân Ẩn mới tiết lộ rằng sau này ông có
chỉ huy một trung đội, đơn vị này ít nhất có một lần đã nổ súng vào
