cùng với gia đình mình. “Tôi đã làm việc rất vất vả,” Phạm Xuân Ẩn
nói. “Thực ra, lúc nào tôi cũng làm việc, chỉ trừ có kỳ trăng mật năm
ngày hồi tôi lấy vợ.
Từ năm 1959, tôi mới chỉ nghỉ ốm có năm ngày, do ảnh hưởng
của bệnh lao.”
Phạm Xuân Ẩn kể với tôi là Ẩn con, vì không phải là đảng viên
Đảng Cộng sản Việt Nam, đã lên đến nấc thang cuối cùng trong sự
nghiệp của mình. Anh kiếm được mức lương là 2.000.000 đồng,
khoảng 160 đô la mỗi tháng. Khi tôi hỏi Phạm Xuân Ẩn là tại sao
con trai ông không phải là đảng viên, ông gạt câu hỏi qua một bên.
“Con trai tôi đã quá lớn tuổi để vào Đảng,” ông nói với tôi. “Rất khó
để có thể học chủ nghĩa Marx-Lenin. Anh phải bắt đầu từ khi anh
còn trẻ cơ.”
Chẳng lẽ học chủ nghĩa Marx lại còn khó hơn cả việc lấy bằng
luật ở Đại học Duke? Tôi đang băn khoăn không biết diễn giải suy
nghĩ của mình như thế nào thì Phạm Xuân Ẩn nói với tôi rằng tôi
đang đặt ra quá nhiều câu hỏi mà viết thì quá chậm chạp.
“Tôi cũng là một người viết chậm,” ông thừa nhận, “nhưng Bob
Shaplen thì viết rất nhanh. Ông ấy chỉ cần lấy sổ ghi chép của mình
và cứ thế viết liền một mạch, không vấn đề gì.”
Khi tôi đề cập đến những nhà văn viết chậm khác, Phạm Xuân
Ẩn đồng ý rằng “viết chậm đã tạo ra cuốn sách hay nhất về chiến
tranh Việt Nam. Đó là cuốn Người Mỹ trầm lặng của Graham Greene,
một cuốn sách phơi bày tính cách Mỹ”.
Vậy tính cách đó là như thế nào? “Khi người Mỹ cho rằng điều gì
đó là đúng, họ cứ thế cắm đầu cắm cổ làm thôi,” ông nói. “Họ thích
vui vẻ. Họ thích giúp đỡ. Họ tử tế và họ chơi công bằng, nhưng anh
phải bay dưới ra đa của họ nếu anh muốn sống sót trước sự gây hấn
của họ. Trong tất cả những đế chế trên thế giới, đế chế Mỹ là tốt
nhất. Tốt hơn Pháp, tốt hơn Anh, nhưng dù gì thì cũng vẫn là một
