Cái chết quả thật hiện hữu, nhưng cái chết hiện hữu đó là một cái chết hoàn toàn
được gán đặt tên gọi bởi tâm chúng ta, chứ không phải một cái chết tự nó hiện
hữu, xuất hiện trước mặt chúng ta. Cái chết [hiện hữu] độc lập, cụ thể trước
chúng ta đó chỉ là một ảo tưởng. Tâm của chúng ta bị ảo tưởng, vì đối tượng mà
chúng ta đặt niềm tin vào không hề hiện hữu. Cái chết, vốn được tạo ra bởi khái
niệm của chúng ta, lại hiện ra trước chúng ta một cách giả tạo như một cái gì cụ
thể và tự nó thật đáng sợ. Rồi chúng ta tin rằng khái niệm sai lầm này là đúng
thật. Đại hành giả Du-già Naropa đã nói: “ Khi chúng ta sinh ra, [đó là] khái
niệm sinh ra; khi chúng ta bệnh, [đó là] khái niệm bệnh; và ngay cả khi chúng ta
hấp hối, [đó là] khái niệm đang chết.” Nói cách khác, mọi thứ đều là khái niệm.
Khi chúng ta phân tích một cách hợp lý để xem cái chết thực sự là gì, chúng ta
thấy rằng cách thức nó hiện ra trước chúng ta và cách thức chúng ta nhận hiểu nó
hiện hữu đều là sai lầm. Cách nhìn sai trái và khái niệm sai trái của chúng ta về
cái chết chính là những gì làm cho chúng ta sợ hãi.
Đại hành giả Du-già Saraha đã nói rằng, nếu không có khái niệm, thì không có
những kẻ thù bên ngoài, không có những con cọp hung dữ, không có những con
rắn độc. Khi chúng ta tức giận, chúng ta thấy có kẻ thù bên ngoài; nếu chúng ta
không tức giận, chúng ta không thể tìm thấy kẻ thù bên ngoài. Khi chúng ta có
khái niệm về một kẻ thù, chúng ta thấy có một kẻ thù. Nếu chúng ta không có
sân hận hay không có khái niệm về kẻ thù thì chúng ta không thể tìm thấy kẻ
thù, cho dù mọi người đang tức giận với ta, phê phán ta hay thậm chí giết hại ta.
Trong quyển Nhập Bồ Tát Hạnh, Đại Bồ Tát Tịch Thiên (Shantideva) cũng lưu ý
rằng, khuất phục được chính kẻ thù trong tâm cũng giống như đã khuất phục tất
cả kẻ thù bên ngoài, vì một khi kẻ thù bên trong được tiêu diệt rồi thì chúng ta
không bao giờ thấy có dù chỉ một kẻ thù bên ngoài. Để giúp chúng ta hiểu được
điều này, ngài Tịch Thiên giải thích rằng, nếu ta muốn chấm dứt việc bị gai đâm
vào chân bằng cách dùng da bao bọc tất cả các bụi cây có gai trên thế giới thì
chúng ta sẽ không có đủ da, nhưng nếu chúng ta mang giày da thì sẽ không bị
gai đâm vào chân. Cơ bản mà nói, ngài Tịch Thiên nhấn mạnh vào cùng một
điểm: Bằng cách dẹp bỏ khái niệm, chúng ta sẽ không thấy có bất cứ điều gì
đáng sợ từ bên ngoài.
