ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 107

khoa học chinh phục trái đất và ta gọi là hàng ngang (hiện tượng), Ấn Độ là
quê hương của mọi thứ tôn giáo siêu hình huyền niệm, và gọi là hàng dọc
(huyền niệm) thì văn minh Viễn Đông gọi là quê hương Nhân bản biểu thị
bằng thập tự nhai gồm cả ngang dọc. Hoặc nói theo hội nghị triết lý
Honolulu 1949 thì Khổng Tử (đại diện của văn minh Viễn Đông) có chân
trên cả hai tàu: cả tàu thế sự cũng như tàu siêu hình huyền niệm. Đấy có thể
gọi là nét đặc trưng của không gian, muốn cho sự trao đổi được ơn ích thì
người Viễn Đông cần phải thấu nhập ý nghĩa sâu xa của nền văn minh
Nhân bản của mình. Huống chi đứng về thời gian thì hiện nay nhân loại
đang cần một nền Nhân bản chân thực mà chưa đâu tìm ra, vẫn còn vướng
chân nơi thiên hay địa. Tôi sẽ gọi là Thiên Hoàng thời đại mà con người bị
giết bị hành khổ hay tự hành khổ nhân danh những chân ý được cho là tự
trời, còn Địa Hoàng là thời con người cũng bị đàn áp nhân danh những
chân lý đất (hạ tầng kinh tế chỉ huy thượng tầng nhân văn). Vì thế những
nền nhân bản do hai nơi này đưa ra vẫn còn quá nặng tính chất thổ ngơi. Ấn
Độ quá siêu hình chỉ nghĩ tới giải thoát (moksa) để được tự do tuyệt đối.
Còn các nền nhân bản Âu Châu đưa ra hầu hết là duy nhơn
(anthropocentrisme) căn cứ trên con người cá nhân. Còn chính quê hương
của nền nhân bản trung thực lại chưa nhận thức ra được món chuyên môn
của nhà để đóng góp, nên trong việc trao đổi mới có một chiều. Hiện nay
mới kể là có lại, tức là các học giả Viễn Đông mới lo nghiên cứu theo lối
bác học, tuy vật liệu thì lấy Viễn Đông làm khu vực tìm tòi, nhưng phương
pháp cũng y hệt Tây Âu, nghĩa là cũng duy lý nên kể là hàng ngang hiện
tượng. Như thế mới được có vòng ngoài gọi là loan tin (information of
facts). Còn thiếu vòng trong (formation, or knowledge actual) thì chưa
được chú ý cân xứng. Thế mà tất cả đặc trưng của văn hóa Viễn Đông lại
nằm trong cái biết đi vào nội tâm này (culture intensive), nghĩa là không
phải cái biết gởi cho lý trí suông, nhưng còn cho cảm tình, tiềm thức, vô
thức để đạt siêu thức, nghĩa là gởi cho con người toàn diện.
Và như vậy là trao đổi theo kiểu lượng số, phần nhiều ở đợt văn chương,
văn học mà chưa là đợt văn hóa khi hiểu là lấy văn để cải hóa con người.
Chưa đưa ra được nét căn bản đặc trưng của mình, mà đồng thời cũng là