ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 112

ngay tại bản thân con người, đem lại cho triết một sắc thái đặc biệt thế kỷ
20, cho nên chưa biết tinh hoa của những khoa nhân văn thì khó lòng đưa
ra được một tổng hợp theo chiều hướng cảm quan của con người thời đại,
đưa lại cho triết những nét thiết thực cụ thể. Một điều thích thú khác nữa là
những phát kiến mới mẻ nhất của tâm phân lại đã có nền móng sẵn trong
Nho rồi. Chẳng hạn Kinh Dịch được Jung cho là chứa một tâm lý bất khả
địch (psychology altogether unmatched). Đứng từ trên đỉnh cao chót vót
của Dịch để nhìn xuống chúng ta có cảm tưởng như đứng trên đỉnh kim tự
tháp, nên nhìn thấy được cả hai bên tháp: Đông cũng như Tây. Và chúng ta
mới hiểu được chính vì còn đang trèo bên sườn, cho nên Đông Tây thế hệ
trước mới không hiểu được nhau. Hồ Thích mạt sát nền cổ học Đông chính
vì mới đi chặng đầu của triết cổ điển Tây Âu, Phùng Hữu Lan đi xa hơn Hồ
nên ôn hòa, và tỏ ra hiểu Đông phương sâu sắc hơn. Nhưng chưa đủ để vào
tận cội nguồn của Viễn Đông vì chưa nắm vững những triết gia hiện đại
nhất là Nietzsche và Heidegger, và chưa chú trọng đến các khoa nhân văn
nhất là uyên tâm, là những khoa sẽ giúp nhiều cho việc suy diễn ra một nền
triết lý mới.
Nhưng làm thế nào để bao quát được bấy nhiêu khoa. Nếu trả lời cách trừu
tượng thì sẽ thưa: chỉ có ý chắt lấy tinh hoa chứ không học kiểu chuyên
môn. Nhưng nếu trả lời cụ thể thì không những các khoa nhân văn mà còn
cả khoa học, văn chương, kinh tế học… cũng vẫn có thể nhìn tổng quát mà
cũng vẫn còn giờ rảnh rang cho tâm trí đặng chắt lọc tinh ba để tổng hợp.
Vì thế muốn hữu hiệu trong việc tổng hợp thì cần chú ý đến sự tuyển lựa
giáo sư. Việc tuyển lựa trong vài thế hệ vừa qua căn cứ trên văn bằng hoặc
tác phẩm. Đó là một tiêu chuẩn giá trị không thể chối cãi. Tuy nhiên vì cái
học đã quá theo Tây, nên nó mới đáp ứng có mặt lý trí.
Cần phải thêm một tiêu chuẩn khác nữa về tâm tình thì mới thực hiện được
chữ Trung (giữa tình lý tương tham), đưa thêm tâm tình vào làm tiêu chuẩn
chọn lựa là một cuộc cách mạng. Nhưng là một cuộc cách mạng thiết yếu
cho nền văn hóa Viễn Đông khi muốn trao đổi về tâm linh, bởi nói tới tâm
linh cách lý trí thì chỉ là chuyện chơi chữ. Muốn tâm linh có một nội dung
thì cần thiết phải có những con người tâm tình thì mới trông đạt tới nội