ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 12

tranh luận có hay không có, nhưng đã đi thẳng vào hành động, và vì thế là
một nền triết rất giàu chất tổng hợp. Nhất thứ khi hành động đó lại là an
hành thuần khiết cho nên “bất dĩ” không ngơi nghỉ, không ngơi nghỉ vì
không lệ thuộc vào ngoại vật. Vì khi lệ thuộc ngoại vật thì sẽ rất chóng sẹp.
Thế kỷ 19 nhân loại tràn ngập hy vọng lạc quan trong bầu không khí tưng
bừng tiếp đón những xe hơi, tàu điện, tàu bay. Cho rằng những phát minh
này sẽ đem lại hạnh phúc toàn vẹn cho loài người.
Nhưng từ sau hai thế chiến, người ta lâm vào cảnh bơ vơ lạc lõng, coi đời
như cái chi phi lý, vô nghĩa. Và văn chương tràn ngập những thao thức
buồn chán, băn khoăn. Tại sao lạc quan chóng biến ra bi quan. Thưa chỉ vì
lối lạc quan kia dựa trên những ngoại vật, cũng y như những loại ý hệ vì
còn dựa trên đối tượng, nên phạm vi ảnh hưởng rất eo hẹp (chạm tới 1% ý
thức) và cũng không sống lâu hơn được nửa thế kỷ. Đó chẳng qua vì chưa
đạt tới an hành.
Nếu thật là an hành thì sẽ không ngơi nghỉ nên lâu, lâu nên sáng, sáng nên
đi xa. Đi xa nên rộng dầy. Rộng dầy nên cao sáng. Cao sáng thấu trời. Rộng
đầy khắp đất. T.D.26
Đó là cực tả cái hiệu nghiệm của tác động lưu ngũ của an hành tức là tác
động có sức tổng hợp vô biên. Rộng như đất cao như trời cũng bao quát
hết. Đấy phải là tiêu chuẩn lý tưởng của chúng ta. Chúng ta khỏi cần thay
đổi tiêu chuẩn học hành mà chỉ cần đào sâu, và sẽ thấy trong hai chữ đó
một giải pháp kiên cố. Giải pháp này còn được bàn dài rộng nơi khác. Cho
nên chữ hành không phải chỉ có nghĩa là làm, bảo làm là làm như trong
luân lý thông thường, hoặc khoa công dân, hay phép xã giao. Nhưng nó bao
hàm một nền móng siêu hình, một đạo thuật hành vi là nền tảng của triết lý
Nho giáo, cũng là triết lý của Tác, của Tài, của “Ngũ hành” khi hiểu ngũ là
cái gì siêu hình vượt ra ngoài những ích dụng nhỏ bé để lan tỏa khắp trời
cùng đất.
Biết được giá trị của tiêu chuẩn ẩn trong hai chữ học hành như thế rồi, bây
giờ chúng ta dùng nó làm thước để đi đo mấy nền văn hóa có liên hệ đến ta,
để lựa chọn những yếu tố có khả năng làm giàu cho cái di sản tinh thần cố
hữu đó đặng trùng tu nền thống nhất văn học.