ĐỊNH HƯỚNG VĂN HỌC - Trang 14

nay cho là chưa có chưa nắm được mà chỉ là cái gì mập mờ thấp thoáng
thôi, như đàn cá dưới nước có đó mà không nắm được trong tay: cần phải
có lưới có chài mới lôi lên bờ bỏ vào thùng, lúc ấy mới kể là có. Lưới chài
là những công thức, những ngữ thuật. Biết bao điều chúng ta cảm thấy lờ
mờ như thế cách mặc nhiên nghĩa là không nói lên được. Nay nếu có một
người tìm được những ngữ thuật ám hợp, những ý tưởng minh nhiên để nói
lên thành lời, sắp đặt thành thứ lớp, thì đấy là ngư phủ có trang bị máy móc
lưới chài để vãi vào tiềm thức con người thời đại đặng kéo lên những ý
nghĩ được gói ghém trong những hộp làm bằng lời biện luận, người đó sẽ
được coi như vị khai sáng ra nền triết lý mới vậy.
Đấy là ước lệ của nền văn minh hiện đại mà chúng ta nên chào đón như
một tiến bộ cần thiết cho giai đoạn liên lục địa. Một ý nghĩ dù tế vi đến đâu
nếu nói lên được cách khúc chiết mạch lạc, liền có thể bay vòng quanh thế
giới. Do đó chúng ta rất cần vun tưới tài năng lý giải. Triết Tây sẽ giúp
chúng ta rất nhiều trong việc này vì nó vốn là một nền triết học lý niệm,
nên đã bàn đến đâu là nói lên rành mạch khúc chiết. Về điểm này triết Tây
hơn hẳn triết Đông, nên cần thiết cho triết Đông trong giai đoạn mới.
Lý do thứ hai là triết Tây chuyên về lý trí, phê phán, phân tích và tổ chức
các ý tưởng thành hệ thống. Vì thế hễ đã bàn tới vấn đề nào là đào bới đủ
các khía cạnh, lật đi lật lại khắp mặt không còn để hở chỗ nào, khiến cho sự
tìm tòi khảo cứu vừa phong phú vừa xác thiết. Dùng đến tài liệu nào cũng
được đưa qua ánh sáng phê bình nghiêm túc, khiến cho khi đi được bước
nào, vững chắc bước đó.
Đấy là chỗ hơn hẳn triết Đông, nhất là quãng hai thế kỷ sau này càng trở
thành bệ rạc, luộm thuộm cũ kỹ. Tài liệu dùng bừa bãi, viết ra thì lê thê, lắp
đi lắp lại lải nhải. Với Trung Hoa còn khá hơn, chứ với Việt Nam chưa thấy
sách nào phản chiếu được lối viết có phương pháp khoa học. Cho nên riêng
người Việt Nam còn phải cố gắng nhiều trong phạm vi này.
Một ơn ích khác của lý trí là có thể giúp chúng ta thanh toán những tàn tích
ma thuật, tai dị còn vướng lại trong những kinh sách cổ truyền. Óc phê bình
phân tích Tây phương giúp ta rất nhiều trong việc thanh lọc này.
Lý do thứ ba là triết Tây giúp cho triết Đông nhận thức ra mình. Sự nhận